گسترش شبکه‌های اجتماعی و حضور پرنفوذ شایعات در فضای مجازی، این چندنفر را به فکر تشکیل تیمی منسجم می‌اندازد: «قبل‌تر هم شایعاتی در فضای ایمیل و … وجود داشت اما

«با وجود فقرا، امامان چطور راضی به ساخت این حرم‌ها هستند؟!»، «می‌دانستید ترامپ سال ۵۷ برای تأسیس کازینویی به ایران آمده بود؟» ، «تنها عکس موجود از امیرکبیر که توسط عکاس آلمانی شکار شده!»، «خالی بودن تابوت تشییع شده آیت‌الله رفسنجانی»، «سوزاندن مسلمانان مسیحی شده توسط امام علی (ع).» و…

«حق‌‌جو و حق‌طلب باشیم!» این شعار آنهاست. تیمی مردمی که پاسخ به شایعات و شبهه‌های فضای مجازی را وظیفه خود می‌داند؛ به‌خصوص شایعاتی که به‌ندرت در رسانه‌های رسمی به آنها پرداخته می‌شود. شاید شما هم بعد از یک بحث طولانی و خسته‌کننده با اعضای تیمی بر سر یک موضوع، با جست‌وجویی ساده به «سایت شایعات» رسیده باشید که درستی یا نادرستی آن موضوع را موشکافانه بررسی کرده است. شاید هم با باز نشر یکی از پیام‌های آنها به دغدغه ذهنی یک دوست پاسخ داده‌اید. «جست‌وجوی حقیقت»، «تحقیق» و «تفکر» فعالیت اصلی آنهاست که در دین ما نیز بسیار به آن سفارش شده است. در ادامه گفت‌وگوی ما با تیم شایعات را می‌خوانید، با ذکر این نکته که اعضای این تیم طبق رسمی که در این دوسال داشته‌اند، نخواستند اسمی از آنها منتشر شود؛ و ما هم در این گزارش فقط درباره فعالیت‌های آنها گفت‌وگو کرده‌ایم.

اوایل فقط بین دوستان و خانواده روشنگری می‌کردیم

گسترش شبکه‌های اجتماعی و حضور پرنفوذ شایعات در فضای مجازی، این چندنفر را به فکر تشکیل تیمی منسجم می‌اندازد: «قبل‌تر هم شایعاتی در فضای ایمیل و … وجود داشت اما شاید آن زمان فقط۱۰ درصد جامعه با فضای مجازی ارتباط داشتند و شبهه و دروغ تا این اندازه فراگیر نبود.» اعضای تیم در مقابل شایعاتی که یکی یکی و به‌سرعت در فضای مجازی منتشر می‌شوند، احساس خطر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند برای پاسخ به آنها خودشان آستین بالا بزنند: «اول از دوستان خودمان شروع کردیم. اگر عزیزی پیام اشتباهی می‌فرستاد، دنبال جواب درست می‌گشتیم و اصلاحیه آن را برایش می‌فرستادیم تا هم خودش و هم کسانی که ممکن است همان سؤال را داشته باشند، از جواب استفاده کنند. از سال ۹۳ به فکر افتادیم که حاصل جست‌وجوهایمان را در یک سایت رسمی منتشر کنیم و سایت شایعات این شکلی متولد شد.»

کشتی جامعه که سوراخ شود، همه غرق می‌شوند

خیلی از مراکزی که تحت عنوان «پاسخگویی» -مثلاً پاسخگویی به سؤالات دینی- فعالیت می‌کنند، زیر مجموعه مراکز علمی و تحقیقاتی بزرگتر هستند؛ اما اعضای تیم شایعات می‌گویند این یک حرکت خودجوش بوده، آنها به هیچ مرکز و سازمانی وابسته نیستند و هزینه‌های سایت هم کاملاً شخصی و با کمک اعضای تیم تأمین می‌شود: «گاهی بعضی از مخاطبان آنقدر از فعالیت سایت راضی هستند که پیشنهاد می‌دهند بخشی از هزینه‌ها را تأمین کنند، ولی ما هیچ وقت نپذیرفته‌ایم که که وام‌دار کسی باشیم.» می‌پرسم از این همه جست‌وجو برای رسیدن به جواب و مبارزه با شایعات چه هدفی دارید؟ «در فضای رسانه هیچ پیام خنثی و ساده‌ای نداریم. هر پیامی جهت گیری و حرفی برای خودش دارد. این میان ما خواستیم با دروغ سازی و دروغ‌پذیری مبارزه کنیم. تلاش برای این کار برای ما مثل امر به معروف و نهی از منکر است. نمی‌شود گوشه‌ای بنشینیم و بگوییم خب! سطح سواد رسانه‌ای من که بالاست و خانواده‌ام هم که فریب نمی‌خورند. نه! مثل همان قصه‌ای است که اگر یک نفر کشتی جامعه را سوراخ کند، همه آدم‌های کشتی غرق شوند. حس کردیم با این حجم شایعات احتمال غرق شدن هم زیاد می‌شود. پس سعی کردیم جلوی آن را بگیریم. بالاترین هدفی که برای خودمان تصور کردیم، همین بوده است.»

روش پاسخگویی ما منحصر به فرد است

موفقیت تیم شایعات در مبارزه با دروغ پردازی‌های فضای مجازی، عده‌ای را به فکر می‌اندازد که حرکت‌های مشابهی انجام دهند: «چند مورد پیش آمد که چنین سایت‌هایی راه‌اندازی شد، ولی یا به اخبار زرد می‌پرداختند یا متاسفانه مطالب ما را کپی می‌کردند و هدف هم عمدتاً درآمدزایی از این حرکت بود. البته منکر نیت خیر و زحمات برخی دیگر هم نمی‌شویم، اما تقریباً هیچ‌جا مثل خودمان استانداردهای سختگیرانه ما را رعایت نمی‌کنند.» تیم شایعات به گفته اعضای آن، در پاسخگویی به شایعات روش خاص و منحصر به فردی دارد: «اغلب روشنگری‌ها و تحلیل‌ها در حوزه شبهات، حسابی مفصل و مشروح است، ولی ما مطلب را خلاصه می‌کنیم. ضمناً برای اینکه ذهن مخاطب کاملاً همه اجزا را به خوبی درک کند، پاسخ را بخش‌بخش می‌نویسیم. برای جواب دادن هم از منابع موثق اینترنتی استفاده می‌کنیم. یعنی نیازی نیست به مخاطب بگوییم برای درک استدلال ما به فلان کتاب مراجعه کند. همان جا لینک خبر یا صحبت اشخاص یا عکس و ویدیوی مرتبط را گذاشته‌ایم تا همه جواب‌ها یکجا به دست او برسد.» اعتمادسازی با تکذیب یا تأیید صحیح یک شایعه، به دقت و تحقیق زیادی نیاز دارد. تیم «شایعات» تلاش می‌کند که با کمترین ضریب خطا پاسخگوی سؤالات باشند: «ما به این بسنده نمی‌کنیم که شخصی درباره خبری بگوید تکذیب شد! چه بسا همان تکذیب اشتباه باشد. پس حسابی وقت می‌گذاریم.»

کاش مسوولان هم وارد میدان شوند

سایت شایعات در پاسخ به شایعات روز و مسائل سیاسی واجتماعی ایران هم جوابیه‌های زیادی نوشته که توانسته خیلی‌ها را قانع کند: «ما نخستین مجموعه‌ای بودیم که به بحث حساب‌های قوه قضاییه واکنش نشان داد و درباره آن روشنگری کرد؛ اما متأسفانه مسوولان کمی دیرتر وارد فضای پاسخگویی شدند. اگر جوابیه درست زودتر عنوان می‌شد، این ماجرا هم تا این اندازه دامنه‌دار نمی‌شد.

کاش همه مسوولان کشور در قبال صحبت‌هایشان احساس تکلیف کنند و در سریع‌ترین زمان ممکن به آنها واکنش نشان بدهند، چون رسانه گسترش پیدا کرده و تأثیر شایعات بر افکار عمومی مثل دهه ۶۰ و ۷۰ نیست. امروز حتی «شهروند رسانه» داریم و هرکسی می‌تواند طبق صحبت‌های مسوولان، نظر خودش را منتشر کند.» اعضای تیم تأکید می‌کنند که در پاسخ به شایعه دقت و بیان درست کافی نیست و باید سرعت را هم چاشنی جواب کرد: «‌زمان بسیار مهم است. ببینید! اگر همان روز جواب بشنوید ۷۰ تا ۹۰ درصد اقناع می‌شوید؛ اما اگر جواب نگیرید، هفته بعد یا یک ماه بعد‌، ذهن شما درباره آن موضوع تصمیم خودش را گرفته است و اصلاً شاید برای دانستن جواب درست احساس نیاز نکند.»