زندگی نامه و آثار دهخدا

زندگی نامه و آثار دهخدا

عبارات مهم : وزارت امور خارجه – روزنامه نگار

دهخدا يکي از بنيانگذاران طنز در ايران است

زندگی نامه و آثار دهخدا

علی اکبر دهخدا، مولف و بنیان گذار لغت نامه دهخدا

علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا در سال ۱۲۵۷ در پایتخت کشور عزیزمان ایران متولد شد. پدرش «خانباباخان» که از ملاکان میانگین قزوین بود، پیش از تولد دهخدا از قزوین به پایتخت کشور عزیزمان ایران آمد و در این شهر اقامت گزید. علی اکبر دهخدا تحصیلات قدیمی را نزد «شیخ غلامحسین بروجردی» آموخت. بعدها به مدرسه علوم سیاسی رفت. بعد از آخر تحصیل به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. علامه دهخدا در سال ۱۲۸۱ با «معاون الدوله غفاری» که به وزیر مختاری کشور عزیزمان ایران در کشورهای بالکان منصوب شده است بود به اروپا رفت و حدود دو سال و نیم در اروپا و زیاد در وین اقامت داشت.

دهخدا ادیب، لغت‌شناس، سیاست‌مدار و شاعر ایرانی هست. همزمان با شروع مشروطيت، دهخدا با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافيل را منتشر کرد. مقالات

فعاليتهای دهخدا:

همزمان با شروع مشروطيت، دهخدا با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافيل را انتشار داده است که از جرايد بنام و مهم صدر مشروطيت بود. جالب ترين قسمت اين روزنامه يک ستون طنز بود که تحت عنوان «چرند و پرند» به قلم علامه دهخدا و با امضاي «دخو» نوشته مي شد. سبک نگارش اين ستون در ادب فارسي بي سابقه بود و مکتب جديدي را در عالم روزنامه نگاري و نثر معاصر فارسي پديد آورد.

دهخدا با دلیری و جسارت تمام همه مفاسد اجتماعي و سياسي آن سرنوشت را با روش طنز در آن مقالات منتشر مي کرد. علی اکبر دهخدا يکي از بنيانگذاران طنز ايران هست. مقالات او آتش در جان مستبدان و درباريان مي انداخت.

نمونه اي از طنز دهخدا، اين بزرگ مرد سياست و فرهنگ ايران را مي خوانيم:

زندگی نامه و آثار دهخدا

گفت: نخور! عسل و خربزه با هم نمي سازند، و خورد. يک ساعت ديگر، طرف را ديد مثل مار به خودش مي پيچيد. گفت: نخور! اين دو با هم نمي سازند. گفت: حالا که اين دو با هم ساخته اند که من را از ميان بردارند.

مقالات طنز آميز دهخدا به خاطر آنکه به زبان مردم کوچه و بازار نوشته شده است و به خدمت همان مردم در آمده بود و دردها و نيازهاي آنان را باز مي گفت در قلب مردم نفوذ بسيار کرده بود و خوانندگان بسيار داشت. صور اسرافيل مهمترين روزنامه دوره اول مشروطيت در ايران بود.

دهخدا ادیب، لغت‌شناس، سیاست‌مدار و شاعر ایرانی هست. همزمان با شروع مشروطيت، دهخدا با همکاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافيل را منتشر کرد. مقالات

پس از درگذشت «مظفرالدين شاه» و به روي کار آمدن«محمد علي ميرزا» و مخالفت وي با مشروطيت و آزاديخواهان به دستور وي مجلس به توپ بسته شد و جمعي از آزاديخواهان تبعيد و دستگير شدند و دهخدا که جز گروه آزاديخواهان بود به پاريس تبعيد شد. علامه دهخدا در آنجا و سپس در سوئيس به انتشار مجدد روزنامه صوراسرافيل دست زد. هر نسخه آن به گوشه اي از دنيا مي رفت و مرکز نشر صوراسرافيل، به مرکز مراجعات ايرانيان مشروطه طلب تبديل شده است بود.

پس از تبعيد محمد علي ميرزا، علی اکبر دهخدا به استدعاي مشروطه طلبان به ايران آمد و به عنوان نماينده به مجلس شوراي ملي راه يافت. در دوران جنگ جهاني اول، دهخدا در يکي از روستاهاي چهارمحال بختياري ايران سکونت داشت و بعد از پايان جنگ به پایتخت کشور عزیزمان ایران بازگشت و از امور سياسي کناره گرفت و به کارهاي علمي و فرهنگي مشغول شد و تا پايان عمر پر ثمر خويش، به مطالعه و پژوهشهاي خود ادامه داد.

زندگی نامه و آثار دهخدا

مسئولیت ها و مقام های علی اکبر دهخدا

• کار در وزارت امور خارجه

• انتشار روزنامه صور اسرافیل و سروش

• نماینده مجلس شورای ملی

• مدیر دفتر وزارت معارف

• مدیر تفتیش وزارت عدلیه

• مدیر مدرسه علوم سیاسی

• مدیر مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی تهران

آثار دهخدا

یکی از ویژگیهای شعر دهخدا طنز تلخ و گزنده اوست

♦ امثال و حکم از آثار دهخدا است که در چهار جلد مشمول بر امثال فارسی است و در کنار آنها اصلاحات و کنایات و مباحث فراوانی را نیز نقل کرده است.

♦ از آثار دهخدا می توان به ترجمه عظمت و انحطاط رومیان اشاره کرد که تألیف منتسکیو است و تاکنون به چاپ نرسیده است.

♦ ترجمه روح القوانین اثر منتسکیو از دیگر آثار دهخدا است.

♦ فرهنگ فرانسه به فارسی که مشمول بر لغات علمی، تاریخی، ادبی، جغرافیایی و طبی است و مرحوم دهخدا معادلهای دقیق آنها را به دست داده است و این کتاب نیز تاکنون به طبع نرسیده است.

♦ شرح حال ابوریحان بیرونی نیز از آثار دهخدا است که همزمان با سالگرد تولد بیرونی تالیف شده است و به چاپ رسیده است.

♦ حاشیه بر دیوان ناصر خسرو که دهخدا در تصحیح شعرهای و توضیح بعضی نکات مطالبی بر این دیوان افزوده است.

♦ تصحیحاتی در دیوان سید حسن غزنوی نیز از دیگر آثار دهخدا است که چاپ شده است است.

♦ دهخدا تصحیحاتی بر دیوانهای حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی دارد.

♦ چرند و پرند که مجموعه مقالات انتقادی دهخداست و در صوراسرافیل چاپ شده است است.

♦ دیوان شعرهای که حاوی شعرهای گوناگون دهخدا است.

♦ لغت نامه دهخدا که مفصل ترین کتاب لغت در زبان فارسی است و علاوه بر آن اعلام نیز با شرح و تفصیل در این کتاب آمده هست. دهخدا جهت تالیف این کتاب نزدیک چهل سال وقت صرف کرده و نزدیک صد نفر با وی همکاری داشته اند.

اشعار دهخدا

دهخدا اشعارش را در قالبهای معهود مثنوی، غزل، مسمط، قطعه، دوبیتی و رباعی سروده است

اشعار دهخدا را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

۱٫ نخست اشعاری که به سبک متقدمان سروده، بعضی از این سروده های دهخدا دارای چنان استحکامی است که تشخیص آنها از گفته های پیشینیان سخت است.

۲٫ دومین دسته از شعرهای دهخدا، اشعاری هستند که در آنها تجدد ادبی به کار رفته هست. مسمط “یاد آر ز شمع مرده یار آر” از عالی ترین شعرهای تازه فارسی به شمار می آید.

۳٫ سومین نوع شعرهای دهخدا، شعرهای فکاهی است که به زبان عامیانه سروده شده است است.

دهخدا جزو معدود شاعران دوره مشروطیت است که دنیا بینی و دنیا نگری روشنی دارد. هرگز دچار احساسات نمی شود و شعار نمی دهد. علی اکبر دهخدا اشعارش را در قالبهای معهود مثنوی، غزل، مسمط، قطعه، دوبیتی و رباعی سروده است.

مضامین شعرهای دهخدا:

مضامین شعر دهخدا وطن پرستی، دادخواهی، رسوا کردن ظالمان و حاکمان نالایق و مبارزه با ریاکاری و دورویی هست. یکی از ویژگیهای شعر دهخدا طنز تلخ و گزنده اوست که با تحلیل نیرومند و سرشارش همراه می شود.

سبک دهخدا

دهخدا در ادبیات عهد انقلاب مشروطه مقامی ارجمند دارد، علامه دهخدا باهوشترین و دقیق ترین طنزنویس این عهد هست. دهخدا با نثر خاص ای که در نوشتن مقالات انتقادی صوراسرافیل به کار برد نمونه ای از نثر طنز و انتقادی فارسی را اختراع کرد. علی اکبر دهخدا هر اتفاق ای را دستاویز قرار می داد تا به استبداد بتازد.

نکته مهم در مقالات و شعر طنز دهخدا علاقه و علاقه و دلسوزی به حال مردم خرده پا هست. دهخدا با نمایاندن جهات تاریک زندگانی، جهت روشن و امیدبخش آن را هرگز فراموش نمی کرد. علامه دهخدا به بطالت و تنبلی و بی شعوری می تاخت. مقالات طنزآمیز او با امضای “دخو” انتشار یافت.

رحلت علامه علی اکبر دهخدا:

مزار علی اکبر دهخدا در داخل حجره خاندان دهخدا

سرانجام علامه دهخدا در ساعت شش و ربع بعد از ظهر روز دوشنبه هفتم اسفندماه ۱۳۳۴ هجري شمسي در منزل مسکوني خويش به رحمت ايزدي پيوست. جنازه آن مرحوم به شهر ري مشايعت و در ابن بابويه در مقبره خانوادگي مدفون گرديد.

و به حق در فوت دهخدا بايد گفت:

از شمار دو چشم يک تن کم و زشمار خرد هزاران بيش

معروف ترین شعر علی اکبر دهخدا

این شعر را دهخدا در سوگ جهانگیرخان صوراسرافیل سروده است:

مضامین شعر دهخدا وطن پرستی، دادخواهی و رسوا کردن ظالمان و … است

ای مرغ سحر ! چو این شب تار / بگذاشت ز سر سیاهکاری

وز نفحه ی روح بخش اسحار / رفت از سر خفتگان خماری

بگشود گره ز زلف زرتار / محبوبه ی نیلگون عماری

یزدان به کمال شد پدیدار / و اهریمن زشتخو حصاری

یاد آر ز شمع مرده یاد آر

ای مونس یوسف اندرین بند / تعبیر عیان چو شد ترا خواب

دل پر ز شعف، لب از شکرخند / محسود عدو، به کام اصحاب

رفتی برِ یار و خویش و پیوند / آزادتر از نسیم و مهتاب

زان کو همه شام با تو یک چند / در آرزوی وصال احباب

اختر به سحر شمرده یاد آر

چون باغ شود دوباره خرّم / ای بلبل مستمند مسکین

وز سنبل و سوری و سپرغم / آفاق، نگار منزل ی چین

گل سرخ و به رخ عرق ز شبنم / تو داده ز کف زمام تمکین

ز آن نوگل پیشرس که در غم / ناداده به نار شوق تسکین

از سردی دی فسرده، یاد آر

ای همره تیهِ پور عمران / بگذشت چو این سنین معدود

و آن شاهد نغز بزم عرفان / بنمود چو وعدِ خویش مشهود

وز مذبح زر چو شد به کیوان / هر صبح شمیم عنبر و عود

زان کو به گناهِ قوم نادان / در حسرت روی ارض موعود

بر بادیه جان سپرده، یاد آر

چون گشت ز نو زمانه آباد / ای کودک دوره ی طلائی

وز طاعت بندگان خود شاد / بگرفت ز سر خدا، خدائی

نه رسم ارم، نه اسم شدّاد، / گِل بست زبان ژاژخائی

زان کس که ز نوک تیغ جلاد / مأخوذ به جرم حق ستائی

پیمانه ی وصل خورده یاد آر

گردآوری: بخش فرهنگ بیتوته

منابع:

daneshnameh.roshd.ir

iran-iran-iran-iran.blogfa.com

واژه های کلیدی: وزارت امور خارجه | روزنامه نگار | روزنامه | ایرانی | مدرسه | فارسی | سیاسی | ایران | ايران | دیوانه | انتشار

زندگی نامه و آثار دهخدا