تخریب لایه اوزون و تاثیر آن بر سلامت و محیط زیست

اثرات گازهای گلخانه‌ای و تخریب لایه اوزون بر محیط زیست و سلامت انسان

در آستانه روز جهانی محیط زیست (۵ ژوئن / ۱۵ خرداد)، دولت آمریکا خروج از معاهده بین‌المللی تغییرات آب و هوایی پاریس را اعلام کرد. با توجه به اینکه آمریكا با تولید یك سوم گازهای گلخانه‌ای جهان، بزرگ‌ترین تولید‌كننده آلاینده‌های هوا هست، خروج آمریکا از معاهده پاریس زندگی را جهت ساکنان زمین دشوارتر خواهد کرد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد اگر زمین ۴درجه گرم‌تر شود كه گفته می‌شود با ادامه روند موجود تا آخر قرن جاری این اتفاق رخ می‌دهد، این زیاد کردن گرما باعث نابودی بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی می‌شود، ازجمله در چنین شرایطی برنج، گندم، جو و ذرت و بذوری كه به آن نیاز داریم قابل كشت نخواهد بود و مشخص است كه هنگامی که این محصولات را از دست بدهیم چه اتفاقی می‌افتد. مورد نیاز است بدانیم که اکنون نیز جهت مقابله با گازهای گلخانه‌ای دیر شده است و زندگی در كره زمین نیازمند چاره‌اندیشی، جهت این چالش جهانی (گرمایش زمین) است.

تخریب لایه اوزون و تاثیر آن بر سلامت و محیط زیست

گازهای گلخانه‌ای چیست و چه اثری بر روی لایه اوزون دارد

اوزون گازی است كه هر مولكول آن از سه اتم اكسیژن (O3) تشكیل شده است است كه در یك وحدت ناپایدار قرار می‌گیرند. در نواحی گرمسیری اتمسفر در اثر واكنش‌های شیمیایی حاصل از تابش نور خورشید، ذخیره لایه اوزون تجدید و سپس در اثر جاری شدن هوای اطراف كره زمین قسمتی از آن به سمت قطبین زمین انتقال یافته می‌شود. اوزون یك اكسید كننده نیرومند است و با بسیاری از مواد متفاوت در اتمسفر تركیب می‌شود. بیشترین مقدار ازن در اتمسفر زمین در لایه بین ۱۵ تا ۵۰ كیلومتری بالای سطح زمین و در لایه استراتوسفر وجود دارد، ولی اگر در لایه‌های پایین اتمسفر (در تروپوسفر) و در ارتفاع تنفسی ما قرار گیرد به عنوان یك آلاینده محسوب می‌شود. ولی اوزون در استراتوسفر به صورت یك سپر مانع از رسیدن اشعه خطرناك ماوراء بنفش (uv) به سطح زمین می‌شود و به همین علت این لایه جهت ادامه حیات بر روی كره زمین مهم است.

تابش‌های ماوراء بنفش مشمول بر امواج بین ۱/۰ تا ۴/۰ میكرون بوده كه خود به سه نوع uv-A، uv-B و uv-C تقسیم می‌شود. uv-C كوتاه‌ترین طول موج را داشته و از همه پرانرژی‌تر است.

این تابش‌ها آنقدر انرژی دارند که قادرند اکسیژن دو اتمی را به دو اتم اکسیژن بشکنند و سپس آن را با مولکول O2 ترکیب و اوزون را به وجود آورند. اوزون با جذب تابش‌های ماوراء بنفش دوباره به اکسیژن دو اتمی و یک اتمی می‌شکند و حرارت آزاد می‌شود. بین تولید و انهدام اوزون در شرایط معمول غالب در اتمسفر، یک توازن پویا برقرار است.

به مناسبت روز محیط زیست ۵ ژوئن ( ۱۵ خرداد) و خروج امریکا از پیمان تغییرات اقلیمی پاریس، به شرح اثرات گازهای گلخانه‌ای و تخریب لایه اوزون بر

اولین کم کردن شدید ضخامت لایه اوزون در سال ۱۹۸۱ در قطب جنوب مشاهده شد. در فصل بهار در قطب جنوب بیش از ۶۰ درصد کم کردن ضخامت اوزون در لایه استراتوسفر به ثبت رسید که پژوهشگران این پدیده را “حفره اوزون” نامگذاری کردند. حفره اوزون وسعتی برابر با مساحت ایالات متحده آمریکا را در بر می‌گرفت. کم کردن ضخامت لایه اوزون در سال ۱۹۸۹ در قطب شمال نیز مشاهده شد ولی به علت شرایط آب و هوایی متفاوت و دمای بالاتر نسبت به قطب جنوب ضخامت این لایه کمتر می‌باشد. در شرایط طبیعی بالاترین تراکم اوزون در نواحی قطب و پایین‌ترین میزان آن در نزدیکی استوا دیده می‌شود. البته بیشترین تولید اوزون در نزدیکی استوا است ولی اوزون استراتوسفری همراه با الگوی چرخشی هوای دنیا به سمت قطبین حرکت می‌کند.

مهم‌ترین عوامل تخریب لایه اوزون

مواد مخرب لایه اوزون به علت ویژگی‌های مناسب به سرعت در صنعت گسترش یافته و به تدریج اثرات نامطلوب خود را بر روی این لایه گذاشته هست. مهم‌ترین عوامل تخریب لایه اوزون عبارتند از:

۱) CFCها (کلروفلوروکربن‌ها):

در صنایع سرماساز (یخچال و فریزرهای خانگی و صنعتی، آب سردکن‌ها و…) تهویه مطبوع و کولر خودروها و صنایع اسفنج‌سازی به عنوان عامل پف دهنده و اسپری‌ها استفاده می‌شوند. در حال حاضر دو جایگزین آزمایشی جهت CFCها به نام هیدروفلوروکربن‌ها (HFC) و هیدروکلروفلوروکربن (HCFC) در نظر گرفته شده‌اند که در حال حاضر تحت بررسی می‌باشند.

تخریب لایه اوزون و تاثیر آن بر سلامت و محیط زیست

۲) هالون‌ها:

هالون‌ها مواد اطفاء حریق می‌باشند که در کپسول‌های دستی آتش‌نشانی و سیستم‌های ثابت در مکان‌های حساس استفاده می‌شوند. هالون‌ها که حاوی برم هستند، جهت تخریب لایه اوزون نه تنها دست کمی از گازهای کلردار ندارند بلکه از کلر به مراتب مؤثرتر بوده و سال‌ها در جو زمین باقی می‌مانند.

۳) حلال‌ها:

عمدتاً تحت عنوان پاک‌کننده و چربی‌زدا در صنایع متفاوت فلزی، الکترونیک (برای پاک کردن بردهای الکترونیک) و صنایع خشکشویی کاربرد دارند که از جمله می‌توان به متیل کلروفرم (تری‌کلرواتان) و تتراکلرید کربن اشاره نمود.

به مناسبت روز محیط زیست ۵ ژوئن ( ۱۵ خرداد) و خروج امریکا از پیمان تغییرات اقلیمی پاریس، به شرح اثرات گازهای گلخانه‌ای و تخریب لایه اوزون بر

۴) متیل بروماید:

در بخش کشاورزی از این ماده به عنوان آفت‌کش و ضدعفونی کننده استفاده می‌شود.

اثر کم کردن ضخامت لایه اوزون بر سلامت انسان و محیط زیست

در اثر کم کردن ضخامت لایه اوزون میزان تابش اشعه ماوراء بنفش به سطح زمین زیاد کردن یافته و موجب تأثیرات نامطلوب زیست‌محیطی به شرح زیر می‌شود:

تخریب لایه اوزون و تاثیر آن بر سلامت و محیط زیست

۱) اثر بر سلامت انسان:

دریافت این اشعه به وسیله بدن موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن و بروز انواع سرطان‌های پوستی می‌شود. همچنین بروز بیماری‌های نظیر آب مرواردید و کوری چشم با کم کردن ضخامت لایه ازن زیاد کردن پیدا می‌کند.

۲) اثر بر اکوسیستم‌های آبی:

در دریاها و اقیانوس‌ها مهم‌ترین تأثیر تابش اشعه ماوراء بنفش از بین رفتن فیتوپلانکتون‌ها است که نخستین حلقه زنجیره غذایی در این مناطق می‌باشند، همچنین بعضی تغییرات ژنتیکی در کرم و لاروهای موجودات دریایی. با توجه به اینکه بیش از ۳۰% پروتئین مورد نیاز انسان از دریاها و اقیانوس‌ها تأمین می‌شود، با کم کردن ضخامت لایه اوزون و از بین رفتن فیتوپلانکتون‌ها و به دنبال آن زئوپلانکتون‌ها، زاد و ولد ماهی‌ها کم کردن یافته و در نتیجه دسترسی انسان به انواع ماهی‌ها کم می‌شود.

محرومیت انسان از ۶ میلیون قطعه ماهی در سال ۹-۶ % کم کردن زادوولد ماهی‌ها ۵% کم کردن زئوپلانکتون ۱۶% کم کردن ضخامت لایه اوزون

۳) اثر بر اکوسیستم خشکی:

در این زمینه می‌توان به کم کردن بازده محصولات کشاورزی مانند برنج، گندم، سویا، سیب‌زمینی و غیره اشاره کرد. (۲۵% کم کردن لایه ازن یعنی ۲۵% کم کردن بازده مزارع سویا) علاوه بر این کم کردن ضخامت لایه اوزون می‌تواند واکنش‌های شیمیایی در تروپوسفر را شدت یافتن نموده و موجب زیاد کردن تولید اوزون در سطح زمین گردد و موجب بروز آلودگی‌های شدید هوا می‌گردد.

اقدامات جهانی در زمینه حفاظت از لایه ازن:

کنوانسیون وین در سال ۱۹۸۵ جهت حفاظت از لایه ازن به وسیله شرکت ملل متحد و دیگر کشورهای دنیا تدوین گردید. کشورهای عضو کنوانسیون وین تعهد نمودند در زمینه‌های زیر همکاری و همکاری نمایند.

۱- تحقیق و انجام اندازه‌گیری ضخامت لایه ازن و میزان اشعه ماورای بنفش

۲- تبادل اطلاعات در زمینه تولید وانتشارCFC ها

۳- تدوین پروتکل‌های مکمل بر کنوانسیون

۴- در نظر گرفتن تمهیداتی جهت کم کردن تولید و مصرفCFC ها

پس از گزارش تکان‌دهنده گروه‌های تحقیقاتی در مورد حفره اوزون در قطب جنوب و احساس لزوم تدابیر شدیدتر در ۱۶ سپتامبر ۱۹۸۷ پروتکل مونترال به وسیله ۴۶ کشور دنیا پذیرفته شد. مصوبات این پروتکل مشمول بر موارد زیر است:

۱- تدوین برنامه زمان‌بندی جداگانه و از بین بردن و کم کردن تولید و مصرف مواد مخرب لایه اوزون در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه.

۲- وضع قوانین جهت محدود کردن تولید و مصرف مواد مخرب لایه اوزون.

۳- تدوین سیاست و استراتژی آینده دنیا جهت حفاظت از لایه اوزون و کم کردن مصرف مواد مخرب آن.

۴- ایجاد صندوق چندجانبه جهت تسهیل از بین بردن مصرف و تولید مواد مخرب لایه اوزون در کشورهای در حال توسعه.

ایران جز نخستین کشورهایی است که کارها مورد نیاز را جهت مفاد پروتکل مونترال شروع نمود و در پی پذیرش قطعنامه‌های آن اقدام به تشکیل کمیته ملی اوزون (متشکل از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های ذیربط جهت تصمیم‌گیری در خصوص پروژه‌ها و تصمیمات پروتکل در کشور) و سپس تأسیس دفتر لایه اوزون در سال ۱۳۷۳ (با همکاری شرکت حفاظت محیط زیست و برنامه عمران ملل متحد) نمود. براساس برآورد انجام شده است این دفتر، میزان مصرف مواد مخرب لایه ازن تا سال ۱۳۷۵ در کشور عزیزمان ایران حدود ۵۰۰۰ تن بود که با اتمام چندین پروژه در بخش یخچال‌سازی واسفنج‌سازی حدود ۱۱۰۰ تن از آن به طور کامل از بین بردن شده است است و با اجرای پروژه‌های در دست اقدام و مصوب در کمیته اجرایی پروتکل مونترال این میزان به ۲۵۰۰ تن خواهد رسید.

اگر برنامه کم کردن مصرف مواد مخرب لایه ازن به درستی انجام گیرد، پیش‌بینی می‌شود که در اول ژانویه سال ۲۰۴۰ میلادی از بین بردن کامل مواد مخرب لایه ازن را در کشورهای در حال توسعه داشته باشیم. البته در حال حاضر دانشمندان مشغول تحقیق بر روی امکان استفاده از پروپان (C3H4) جهت جلوگیری از انهدام اوزون قطب جنوب می‌باشند. این ماده در ترکیب با کلر موجب تولید اسیدکلریدریک می‌شود و کلر که به این صورت درگیر شده، امکان وارد شدن به واکنش‌های منهدم کننده اوزون را ندارد. مطالعات اولیه حکایت از آن دارد که تزریق حدود ۵۰۰۰۰ تن پروپان از عهده این کار برمی‌آید. می‌توان با استفاده از صدها هواپیما این مقدار پروپان را در ارتفاع حدود ۱۵ کیلومتری ترزیق کرد. ولی در این تحقیق احتمال عوارض جانبی ناخواسته یا غیرمترقبه نیز می‌بایست در نظرگرفته شود.

گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
seemorgh.com/health

عبارات مهم : انسان و محیط – استفاده
منبع: khzdoe.ir

واژه های کلیدی: انسان و محیط | استفاده | گلخانه | سلامت | سلامت | تازه ها و خاص های سلامت |