مزاحمت ‏‏های خیابانی جهت زنان

«پس از تاریکی هوا نباید تنها از منزل بیرون بروی»، «مواظب نوع لباس پوشیدنت باش»، «همیشه از اینکه در خیابانی خلوت تنها راه بروم می ترسم.» و…این کلیشه ‏ها در فرهنگ امروز جامعه ما جهت اکثرمان آشناست؛ جمله‏ هایی که راوی رنجی است که زنان از مزاحمان خیابانی می‏ کشند با این توضیح که مزاحمت‏ های خیابانی، رفتارهای کلامی و غیرکلامی دارای ماهیت جنسی را مشمول بر می‏شوند که معمولاً به وسیله مردها در مکان‏ های عمومی نسبت به زنان اعمال می‏شوند.

عبارات مهم : قانون اساسی – از اینکه در
البته باید توجه داشت این مسئله مختص کشور عزیزمان ایران نیست چراکه چهار روز پیش نشریه تایم در آمریکا، گروهی از زنان افشاگر این مزاحمت‏ ها، موسوم به «سکوت شکنانِ» آزارهای جنسی که در قالب جنبش «ME TOO» بسیاری از مطرح‏ترین شخصیت‏ های سیاسی و هنری آمریکا را رسوا کرده بودند، به عنوان شخصیت سال مجله خود برگزید. ولی در سال‏های اخیر در کشور عزیزمان ایران هم ترساندن امنیت زنان در عرصه‏ های عمومی به یکی از دغدغه های فعالان و کارشناسان اجتماعی تبدیل شده است است.

در این میان احمد بخارایی، جامعه‏ شناس اعتقاد است که این معضل نشان از افول جامعه به سطح ارضای نیازهای بیولوژیک دارد. او می‏گوید: «این مزاحمت‏ ها، سمبل رخ‏نمایی افسارگسیخته میل جنسی براساس سلسله نیازهای هرم مازلو است.» از سوی دیگر سکوت زنان و پاسخ منفعلانه در برابر این مزاحمت ‏ها از دلایل شیوع آن در جامعه عنوان می‏شود. از این رو شنیدن تجربه زنان از مزاحمت ‏های خیابانی مهم به نظر می‏رسد.

هر روز با این معضل درگیرم

«یک روز پاییزی حوالی بعد از ظهر در مسیر دانشگاه بودم. تنها در خیابان و در جهت ماشین‏ها پیاده راه می‏رفتم. در طول مسیر طبق عادت همیشگی با هندزفری موسیقی گوش می‏دادم و بی ‏اعتنا از کنار ماشین‏ها عبور می‏ کردم که یکی از ماشین‏ها با راننده به ظاهر خوب و متشخص روبرویم ایستاد و با حالتی که انگار به کمک نیاز دارد صدایم کرد. من که متوجه صحبت‏ هایش نشده بودم فکر کردم می‏خواهد آدرس مسیری را بپرسد. هندزفری را از گوش برداشتم و بلند با حالت سوالی پرسیدم بله؟ به خاطر شمشادهایی که میان ما بود خیلی خوب متوجه صحبت‏ هایش نشدم. دوباره پرسیدم بله؟ در جواب من یک عبارت به شدت توهین ‏آمیز با محتوای جنسی به کار برد و بلند گفت: چقدر می‏گیری…؟» این روایت «سمانه» ۲۴ساله از مزاحمتی است که هفته گذشته جهت او اتفاق افتاده هست. او می‏گوید: «من از شدت تعجب نتوانستم چیزی بگویم و فقط مات ‏و مبهوت نگاهش کردم بعد از لحظه ‏ای مکث بدون اینکه من چیزی بگویم حرکت کرد و دور شد. در طول روز به قدری این مزاحمت‏ های خیابانی زیاد شده است که به یک عنوان روزانه تبدیل شده است است و من هر روز درگیر این مسئله هستم.»

مزاحمت ‏‏های خیابانی جهت زنان

ناراحتی، برو واگن خانم‏ها!

لازم به یادآوری است که تاکنون مطالعات محدودى در خصوص مزاحمت‏ هاى خیابانى در کشور عزیزمان ایران انجام شده است هست. نتیجه های مطالعه‏ اى که نشریه اینترنتى «زمستان» که در سال‏های اخیر انجام داده، حاکى از آن است که مزاحمت به وسیله اتومبیل‏ هاى شخصى۹۲درصد، مزاحمت کلامى ۹۰درصد، مزاحمت لمسى ۷۵درصد و مزاحمت لمسى در وسایل نقلیه ۶۳درصد به ترتیب داراى بیشترین فراوانى بودند.

براساس این مطالعات مزاحمت‏ ها در وسایل حمل‏ ونقل عمومی زیاد اتفاق می‏ افتد و مترو، اتوبوس و تاکسی از جمله مکان‏هایی است که زنان در تجربه ‏های خود به آن اشاره می‏کنند. «مینا» ۳۰ساله می‏گوید: «در مترو با خواهرم در واگن عمومی ایستاده بودیم. احساس کردم مردی که پشت سرم هست، تماس فیزیکی با من دارد ولی ترجیح دادم اینطور فکر کنم که اشتباه می‏کنم و تماسی عادی است که در فضای شلوغ رخ می‏دهد. ایستگاه بعدی که کمی جمعیت جابه ‏جا شد، احساس کردم بازهم این شخص درحالی‏که جای خالی هم در واگن وجود دارد، به من چسبیده است.» این شهروند ادامه می‏دهد: «بعد از چند ایستگاه و چندین دقیقه‏ ای که از روش غلط «سکوت کردن»، «خود مقصر بینی»، «به دردسرش نمی‏ارزد» و…برگشتم و به صورتش نگاه کردم و با صدای بلند گفتم: «پشت سر شما هم جا است که اینطور چسبیدین به من!» جواب داد: «من چکار دارم بهت؟ اینجا وایسادم کاری ندارم!» گفتم: «مرض ندارم که صدام رو بلند می‏کنم.» طبق معمول همان جواب معروف را داد: «ناراحتی برو واگن خانم‏ها!».

آقا درست بشین!

از مترو به تاکسی می‏رویم. «شیدا» ۳۸ساله از مزاحمتی که در تاکسی برایش اتفاق افتاده می‏گوید: «در تاکسی نشستم. بعد از من یک مرد سوار شد. مرد به هوای اینکه کیف پول از جیب شلوارش بیرون می‏کشد چند بار از جایش تکان خورد و هربار در حین این تکان خوردن ‏ها تماس عمدی ‏اش را با بدنم حس کردم. در همین چندبار تکان خوردن به حدی احساس ناامنی و چندش بهم دست داد که تو گویی مورد تجاوز قرار گرفتم. تلاش کردم تصویر ‏العمل منطقی ‏ای داشته باشم و نخواهم راننده تاکسی را واسطه کنم. خودم می‏توانستم از حریم شخصی‏ ام دفاع کنم. با صدایی مطمئن گفتم: «آقا درست بشین.» مرد خودش را جمع کرد ولی همچنان نگاه‏ های آزاردهنده ‏اش ادامه داشت.»

نکته ‏ای که باید به آن توجه کرد این است که بسیاری از زنان ترجیح می دهند عنوان را در سکوتی سنگین فراموش کنند تا از سوی دیگران متهم نشوند. «فاطمه» ۲۱ساله شهروند دیگری است که در اتوبوس با این واکنش‌ها مواجهه شده است هست. او می‏گوید: «چند سال پیش سوار اتوبوس شدم. مانند هر لحظه شلوغ بود و من باید حداقل یک ساعت سرپا می‏ ایستادم. قسمتی بودم که مردها و زنان با هم قاطی شده است بودند؛ یعنی وسط اتوبوس. بعد از چند دقیقه حس کردم که یک نفر دارد به من نزدیک می‏شود. ولی سنم خیلی کم بود که بخواهم تصویر العمل نشان دهم و سکوت کردم. البته نخستین بار بود که با این واکنش‌ها مواجهه می‏ شدم و کسی به من نگفته بود که در این مواقع چه کار کنم. چند بار نگاهش کردم ولی دیدم توجه نمی ‏کند و به کارش ادامه می‏دهد.» بخارایی راجع به این باور غلط می‏ گوید: «جامعه گاهی براساس فرهنگ گذشته نگاه ابزاری به زنان دارد و زن به عنوان وجودی لطیف در خدمت مرد پسندیده می ‏شود.

در این میان بعضی مفاهیم مانند حجب و حیا معنای خاصی پیدا می‏کند. به گونه ‏ای که در مواجهه زن و مرد در این چارچوب فرهنگی این زن است که آسیب‏ پذیر می ‏شود. جهت مثال در این عنوان مزاحمت ‏های خیابانی زنان به سکوت، تسلیم و آبروداری رو می ‏آورند ولی مهم است زنان در برابر مزاحمت سکوت نکنند و بدون احساس شرم و خجالت با این مسئله مقابله کنند.»

این جامعه ‏شناس در رابطه با این که در بروز این ناهنجاری اجتماعی، چه عوامل فردی، اجتماعی یا قانونی دخیل هستند، می‏ گوید: «این معضل از چهار منظر قابل تحلیل هست. اول اینکه عدم احترام به حریم شخصی است که این عنوان در سطح کلان و در لایه‏ های بالای حاکمیت و در لایه‏ های پایین جامعه نیز جریان دارد. مورد دوم تجاوز به افرادی که آسیب ‏پذیرتر هستند. جهت مثال زنانی که جرات و جسارت بیشتری دارند در مقایسه با بقیه زنان کمتر مورد مزاحمت قرار می‏گیرند. مورد بعدی اینکه این مزاحمت ‏ها نشان از افول جامعه به سطح ارضای نیازهای بیولوژیک و نیز سمبل رخ‏نمایی افسارگسیخته میل جنسی هست. از سوی دیگر بعضی از زنان جهت جلب توجه در جهت کسب هویت که قبل از آن جامعه به آنها نداده هست، به رفتارهایی افراطی در پوشش و آرایش رو می ‏آورند که این مسئله موجبات شدت یافتن این معضل را فراهم می‏کند.»

در پی گزینش پنج زن به عنوان شخصیت‏ های سال مجله تایم، بار دیگر این عنوان به صدر اخبار بازگشت و مردم در اینترنت به این سبک از واکنش‌ها به عنوان یک ناهنجاری در جامعه تصویر العمل نشان دادند.

فرهنگ‏سازی، حلقه مفقوده نظام آموزشی ما

با این حال این مزاحمت‏ ها فقط مخصوص زنان جوان نیست و جهت خانم‏ های متاهل و میانسال هم اتفاق می‏افتد. کدام زنی است که به انتظار تاکسی در کنار خیابان بوق ممتد و معنی دار ماشین های شخصی را تجربه نکرده باشد؟ «مریم» ۵۵ساله یکی دیگر از زنانی این که این تجربه‏ ها را سال‏ها زندگی کرده هست. او می‏ گوید: «من یک زن شاغل هستم و سال‏ها جهت رفت ‏وآمد به محل کارم از وسایل نقلیه عمومی استفاده کردم و باید بگویم که بارها و بارها جهت خودم این مسئله در خیابان‏ها و پیاده‏ روهای پایتخت کشور عزیزمان ایران پیش آمد. هنگامی که که سن کمتری داشتم خجالت می‏کشیدم اعتراض کنم و تلاش می‏کردم خودم را جمع‏تر کنم تا جایی که بعضی وقت‏ها مجبور می‏شدم قبل از رسیدن به مقصد از تاکسی پیاده شوم ولی حالا برخورد راحت ‏تری با این مسئله دارم. چون اگر به عمق این واکنش‌ها بیاندیشم فقط مردها هم مقصر نیستند.

جدای از اینکه سیستم آموزشی جامعه مسئله دارد، مردها هم قربانی شرایط نامناسب جامعه هستند.» با این همه ولی راهکار چیست؟ چگونه می‏توان از حجم این رفتارها کاست؟ غنچه قوامی، فعال حقوق زنان دراین‏باره می‏گوید: « موثرترین راه مقابله با این آسیب‏ اجتماعی، آموزش و ساختن فرهنگ هست. آموزش هایی که نه در رسانه ملی جایی دارد و نه در کتب درسی. در فقدان چنین ابزارهایی، سنگینی بار بر دوش شهروندان و فعالان مدنی هست. زنان با روایت کردن تجربه های خود می توانند اعتماد به نفس اعتراض به مزاحمان خیابانی را به دست بیاورند. در نبود امکان گسترده تشکل سازی در ایران، زنان با به اشتراک گذاشتن تجربه های خود می توانند این خشونت ها را به مسئله ای عمومی تبدیل و جهت شهروندان حساسیت زایی کنند.»

قانونی که کارآیی ندارد

از سوی دیگر این مسئله از چشم قانون دور نمانده است و مزاحمت از نظر قانون، عملی مجرمانه تلقی می شود. این فعال حقوق زنان دراین‏باره می‏گوید: «در قانون اساسی و در ماده۶۱۹ قانون مجازات اسلامی جهت مرتکب این فعل مجازات آینده نگری شده است است و براساس آن هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان شود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین کند، به حبس از ۲تا ۶ماه و تا ۷۴ضربه شلاق محکوم می شود. ولی قانون وضع شده است گارانتی اجرایی مورد نیاز را ندارد.»

قوامی راجع به پیامدهای این مسئله توضیح می ‏دهد: «این تجربه ها احساس وحشت و عدم امنیت را در زنان نهادینه می کنند. حس عدم امنیت در فضاهای عمومی هم موجب طرد زنان از فضاهای شهری می شود. منتها تجربه زنان اقشار متفاوت با هم تفاوت دارد. جهت مثال زنان متعلق طبقه فرودست بیش از زنان طبقه میانگین به حاشیه رانده می شوند آیا که امکانات شخصی محدودی جهت مقابله با این نا امنی ها دارند. جهت مثل ممکن است شب ها از قدم زدن در خیابان های کم رفت و آمد اضطراب بگیریم و هزینه اضافی آژانس را مجبور شویم. بسیاری از زنان تمکن مالی پرداخت چنین هزینه هایی را ندارند. بعلاوه این آزارها عواقب روانی و عاطفی متعددی را به دنبال دارد که بر روی اعتماد به نفس حضور زنان در عرصه های عمومی تاثیرگذار است.»

نظریه جنسیت و جامعه‏ پذیرى جنسیتى

از زاویه‏ ای دیگرمی‏توان این معضل را از منظر جامعه‏ شناسی و در ذیل نظریه جنسیت و جامعه ‏پذیرى جنسیتى «یودیت باتلر» هم بررسی کرد. جامعه‏ پذیرى جنسیتى به فرآیندهایى اطلاق مى ‏گردد که در خلال آن مردم خودشان را با رفتارهایى که در فرهنگ‏شان مناسب پنداشته مى‏شود، تطبیق مى‏دهند. شیوع پدیده مزاحمت در عرصه عمومى با استفاده از نظریه جامعه‏ پذیرى جنسیتى، اینگونه قابل توضیح است که پسرها از نوجوانى می ‏بینند که مردان مى‏ توانند به ‏راحتى در اماکن عمومى براى زنان ایجاد مزاحمت کنند و هنگامى که در گروه همسالان هستند این واکنش‌ها به عنوان نشانه بزرگى و مردانگى تلقى مى‏شود. بنابراین، این واکنش‌ها در فرایند جامعه ‏پذیرى پسران آموخته و در گروه همسالان تقویت مى‏شود. از سوى دیگر تجربه‏ هاى متعدد زنان در این زمینه باعث مى‏ شود که آن را امرى طبیعى تلقى کنند و براى اینکه زیاد مورد مزاحمت قرار نگیرند در برابر آن سکوت کنند.

پوشش نامناسب، توجیهی مردسالارانه

در پی گزینش پنج زن به عنوان شخصیت‏ های سال مجله تایم، بار دیگر این عنوان به صدر اخبار بازگشت و مردم در اینترنت به این سبک از واکنش‌ها به عنوان یک ناهنجاری در جامعه تصویر العمل نشان دادند. «مرجان» در توییتر نوشته: «خیلی از مردهایی که به رفتارشان اعتراض کردم اعتقاد داشتند رفتاری که از نظر من آزار جنسی است نشانه صمیمیت ابراز علاقه یا بامزگی است.» «امیر» می نویسد: «یک هنگامی که هم از آزارهای جنسی و کلامی بنویسیم که به دیگران رساندیم، اگر شد.» «معصومه» هم در واکنشی نوشته: «من هم بارهادر معرض آزار جنسی بوده‏ام. حتی با چادر. گرچه هیچ‏وقت سکوت نکرده‏ام.

بنابراین نداشتن پوشش مناسب توجیه مردسالارانه‏ ای بیش نیست.» «نیوشا» هم می‏گوید: «من به عنوان زنی که بارها انواع و اقسام این نوع آزارها را تجربه کرده ام دیده ام که سکوت در قبال این نوع آزار تنها به شیوع آن کمک می کند.» فاطیما نظر متفاوتی دارد و می‏گوید: «نمی‏ توان از این آدمها متنفر بود. مردها هم قربانی شرایط جامعه هستند. باید با ملایمت با آنها برخورد کرد.» در نهایت به نظر می‏رسد مقصر جلوه دادن زنان و تاکید بیش از حد بر اینکه شیوه ‏هاى واکنش‌ها و ظاهر زنان، مردان را جنبش کرده و به کارهاى خلاف عفت عمومى وا مى‏دارد نه تنها از پرسشها نمى‏ کاهد بلکه مانند شمشیر دولبه‏اى است که از یک سو مردان مزاحم را در این کار جسورتر کرده و از سوى دیگر زنان را براى این که مقصر قلمداد نشوند به سکوت وادار مى‏ کند. در هرحال به منظور حمایت از زنان در برابر مزاحمت‏ هایى از این دست، مورد نیاز و مهم به نظر می‏ رسد که رسانه‏ها و نهادهایى آموزشى و آگاهى ‏دهنده براى کمرنگ کردن کلیشه‏ هاى جنسیتى که همواره زنان را به سکوت فرا مى‏ خوانند، تلاش کنند.

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع:salamatnews.com

واژه های کلیدی: قانون اساسی | از اینکه در | قانونی | خیابانی | قانون | فرهنگ | تاکسی | ایران | احساس