بیوگرافی محمد انوری

بیوگرافی محمد انوری

عبارات مهم : دوران کودکی – دوران جوانی

علی بن محمد انوری معروف به انوری ابیوردی ملقب به پیامبر قصیده سرایان

بیوگرافی محمد انوری

اوحدالدین محمدبن محمد انوری (یا علی بن محمد انوری) معروف به انوری ابیوردی ملقب به پیامبر قصیده سرایان، حجه الحق، امیرالاجل العمید از جملهٔ شاعران و دانشمندان ایرانی سده ششم هجری در دوران سلجوقیان هست. تحصیلات او در علوم ادبی و عقلی زمان، خاصه حکمت و ریاضیات و نجوم بود. او پیرو و مدافع ابن سینا بود.

انوری استاد قصیده سرای شعر پارسی و آراسته به هنرهای خوشنویسی و موسیقی بوده هست. او از دانش های ریاضیات، فلسفه و موسیقی بهره ور و در اخترشناسی به زبان خود مرجع بوده هست. وجود گواه ها و نشانه هایی در شعر انوری سخن از آگاهی او از موسیقی دارد و همین امر بعضی از پژوهندگان را برانگیخته تا او را موسیقی دانی تحصیل کرده بدانند.

دوران کودکی انوری

اوحدالدین محمدبن محمد انوری (یا علی بن محمد انوری) معروف به  انوری ابیوردی ملقب به پیامبر قصیده سرایان، حجه الحق، امیرالاجل العمید از جملهٔ شاعران و دانشمندان ایرانی سده ششم هجری در دوران سلجوقیان است.

انوری در دوران کودکی و اوایل دوران جوانی به تحصیل در علوم متداول وقت خود پرداخت و در زیاد علوم از جمله حکمت و ریاضی و نجوم توانست مایه کافی بیندوزد؛ پدرش محمد در همان اوایل عمر وی از دنیا رفت و مال بسیاری را جهت بازماندگان خویش به­ جای گذاشت.

انوری با آن­که در آن وقت بهره ی فراوانی از دانش های وقت به ­دست آورده بود و بر خویشان و اطرافیان خود هم از این جهت برتری داشت، با این ­حال وی مردی خوش گذران بود و دیری نکشید که میراث پدر را در اندک زمانی در راه عیش و نوش و خوش گذرانی صرف کرد و مفلس و بی چیز شد. و ناچار شد جهت تهیه ی وسایل زندگی و امرار معاش به شاعری که در آن سرنوشت رواج داشت بپردازد.

انوری هم­چنان در نهایت تنگدستی در مدرسه ی منصوریه ی طوس تحصیل می کرد وی در اوقات تحصیل مخارج روزانه ی خویش را با مشکل فراهم می کرده است.

چگونگی روی آوردن محمد انوری به شاعری
گفته ­اند روزی انوری بر در مدرسه­ نشسته بود، مشاهده کرد که مرد محتشمی با غلامان بسیار از آنجا می­ گذرد انوری از فردی که در آنجا بود پرسید: این مرد کیست؟ گفتند: شاعر سلطان سنجر است.

انوری با خود گفت: عجبا شیوه ی شاعری با این پستی و این شخص چنین محتشم هست، و پایه ی علم بدین بلندی و من چنین فقیر و بی چیزم؛ از دیدن آن حال، بر آن شد که او هم جهت امرار معاش به شاعری بپردازد و در همان شب تصمیم گرفت که قصیده ای بسراید که با این مطلع است: وی صبح روز دیگر جهت عرض قصیده، متوجه حضور سلطان سنجر شد و آن ­را جهت وی خواند. سلطان هم از شنیدن آن قصیده بسیار خوشش آمد و او را در زمره ی نزدیکان درگاه خود جای داد و جهت او جایگاهی معین تعیین کرد.

بیوگرافی محمد انوری

آثار و تالیفات محمد انوری

دیوان انوری قریب به پانزده هزار بیت می باشد

اوحدالدین محمدبن محمد انوری (یا علی بن محمد انوری) معروف به  انوری ابیوردی ملقب به پیامبر قصیده سرایان، حجه الحق، امیرالاجل العمید از جملهٔ شاعران و دانشمندان ایرانی سده ششم هجری در دوران سلجوقیان است.

۱٫ بشارت­ الاشارات، در شرح اشارات شیخ­ الرئیس ابن ­­سینا که در منطق و حکمت نوشته است.

۲٫ دیوان انوری قریب به پانزده هزار بیت می باشد. این دیوان در قالب های شعری مختلفی مانند قصیده و قطعه سروده شده است هست. زیاد شهرت انوری برپایه قصاید اوست و شعرهای فکاهی و هزل وی عمدتاً در قالب قطعه می باشند.

۳٫ عیون­ الحکمه، که کتاب مختصریست در حکمت، مشتمل بر علوم منطق و طبیعی و اللهی.

بیوگرافی محمد انوری

۴٫ همچنین انوری کتابی در طب یا نجوم بنام «کتاب مفید» بنام شاه قطب الدین مودود برزنگی حاکم موصل تالیف کرده بود.

۵٫ کتاب تهافت، که این کتاب از جمله مصنفات امام­ محمد غزالی هست. انوری علاوه بر دیوان شعری دارای آثار دیگری بوده که نسخه­ ی آن­ها از میان رفته هست. و اثری از آن­ها باقی نیست.

حوادث زندگی انوری
از بعضی اشارات در شعر او دانسته می شود که او به بیماری نقرس دچار بوده و در قطعه ­ای که در طلب شراب سروده است می گوید:

بزرگوارا دانی کز آفت نقرس
زهر ترشی من بنده می­ پرهیزم

بیماری نقرس بر طبق آنچه مشهور هست، بیماری افراد مرفه و اشراف بوده هست؛ سلطان سنجر هم دو بار به هنگام بیماری وی به ملاقاتش رفته است و این توصیه نیز نشان دهنده ی دو چیز است یکی وضع مالی او که می توانسته است ترتیب چنین ملاقاتی را در منزل خویش فراهم کند و دیگر توجه بیش از حد پادشاهان مقتدری چون سلطان سنجر به او است.

یکی دیگر از حوادث زندگی انوری اتهام به ساختن هجو مردم بلخ هست؛ ماجرا از این قرار است که در قطعه ای طنزآمیز بسیار قشنگ چهار شهر از شهرهای خراسان بزرگ (بلخ و مرو و نیشابور و… را) که گوینده ی آن،(کسی که این قطعه را سروده) مورد نقد و نظر قرار داده بود که عده ای از مردم این شهرها، انتشار این شعر را به انوری منسوب دانسته اند که این ماجرا باعث شد تا غوغایی در میان مردم بلخ برانگیزد و خشم آنها را شعله ور کند.

شاعر را که اتفاقا در آن وقت هم در بلخ بود مخفیانه گرفتند و پارچه ای بر سر او کشیدند و در شهر گرداندند و قصد کشتن او را داشتند؛ (این نوع شعر مصداق لغوی خویش را که شهر آشوب بود پیدا کرد) ولی جمعی از بزرگان بلخ که دوستان و ممدوحان انوری بودند، از قبیل قاضی حمیدالدین بلخی (مؤلف مقامات حمیدی) و چند تن دیگر به حمایت از وی برخاستند.

او نیز یکی از زیباترین قصاید خویش را که از شاهکارهای قصیده سرایی در تاریخ شعر زبان فارسی است در این باره سرود که به مطلع زیر شروع می­ شود:

ای مسلمانان فغان از دور چرخ چنبری
وز نفاق تیر و قصد ماه و کید مشتری

که در آن موقع از چنین قطعه ای بهره جست و مردم بلخ را ستود تا از این مهلکه جان سالم به در برد؛ حقیقت امر هم همین بوده است که گوینده ی آن شعر انوری نبوده بلکه یکی از شاعران هم عصر او “فتوحی مروزی” بود که با انوری نوعی مسابقه و معارضه داشته.

اتفاق دیگری که در زندگی انوری به­ وجود آمد شایعه ای بود که بر سر همه ی زبان ها پیچید که به­ زودی طوفانی در عالم روی خواهد داد که دنیا را زیر و رو خواهد کرد؛ یکی از کسانی هم که در آینده نگری این واقعه از همگان زیاد شهرت یافت و تقریبا قصه به نام او تمام شد، انوری بود، وی به­ علت احاطه ای که بر ریاضی و نجوم و علم هیأت داشت، سخنش در میان مردم با اهمیتی بسیار تلقی شد و همه جا این داستان به نام او گره خورد.

اما وقت تعیین ­شده که سال ۵۸۲ هجری قمری بود فرا رسید و نه تنها هیچ اثری از آن طوفان مشاهده نشد بلکه برگی هم از درختان به پایین نیامد و این ماجرا باعث سرشکستگی انوری شد.

زبان شعر انوری

انوری طبعی نیرومند و اندیشه ایی مقتدر و مهارتی وافر در آوردن معانی دقیق و مسئله در کلام روان و نزدیک به لهجه ی مخاطب وقت خود داشت، و بزرگ ترین وجه اهمیت او در همین توصیه ی اخیر یعنی استفاده از زبان محاوره است.

او به این ترتیب تمام رسوم پیشینیان را در شعر در هم نوردیده و طریقه ای تازه در آن اختراع کرده است که علاوه بر مبتنی­ بودن بر زبان مخاطب، با رعایت سادگی کلام و آمیزش آن به لغات عربی و استفاده از اصطلاحات علمی و فلسفی و تشبیهات و استعارات بسیار همراه است.

انوری زیاد در قصیده و غزل و قطعه سرآمد شاعران کشور عزیزمان ایران و از ارکان استوار شعر و ادب فارسی شد و به مرتبتی رسید که او را یکی از سه پیامبر شعر فارسی بدانند.

هجویات انوری

بزرگ ترین وجه اهمیت انوری در استفاده از زبان محاوره است

انوری در پاره ای از قطعات و همچنین در مثنوی کوتاهی که دارد به بدگویی اشخاص پرداخته هست. ناگفته نماند که هجوگویی و مطای به در آن وقت خود وسیله ی تفریح خاطر و دور کردن اندوه و ملال از مردمان بوده هست، و پادشاهان و امرا، شعرا را به این امر تشویق می کردند و گرفتگی حال خود را به این راه از خاطر دور می کردند.

کمتر شاعر مدیحه ­سراست که گرد هجو نگشته باشد، با این وجود بعضی ها متانت و نزاکت را حفظ کرده اند و کمتر در شعرهای آنها الفاظ قبیح و زشت آمده است و بعضی دیگر هم بی پروا به فحش و دشنام و الفاظ زشت پرداخته اند.

انوری هم ماند دیگر شعرای آن سرنوشت رسمی در پیش گرفته بود و شیوه ی او آن بود که ابتدا شخصی را می ستود، اگر دریافت صله و پاداشی از او نمی دید به قطعه ای دیگر او را ترساندن می کرد و این کار را تا جایی ادامه می داد تا دست­مزدش را از آنان بگیرد.

هجوهای انوری فقط در بعضی از قطعات و مثنوی های اوست و قصاید و غزلیات او از الفاظ زشت و رکیک خالی و مبراست.

تخلص انوری
هم­چنان­ که خود گفته و معاصرانش آورده اند تخلص وی انوری است ولی بنا بر قول دولتشاه سمرقندی تخلص او نخست خاوری، که منسوب بوده به دشت خاوران، (شهر انوری هم یعنی ابیورد در آن دشت واقع بوده است) بوده هست؛ که وی بعدها به فرمان امیر خویش “عماره” آن تخلص را رها کرده و انوری را برگزید است و این لقب را آن طور که گفته شد خود اختیار نکره بلکه دیگران به او داده اند.

مذهب انوری
قاضی نورالله شوشتری بنا بر روشی که در کتاب مجالس المومنین دارد او را شیعِه ی اثنا عشری(دوازده امامی) و پیرو مذهب جعفری دانسته هست. گذشته از نظر شوشتری آنچه از زیاد شعرهای وی استنباط می شود این است که وی شافعی مذهب و پیرو اهل سنت و جماعت بوده چون در اشعارش مکررا از خلفای چهارگانه یاد کرده و آنها را ستوده و از رافضی و خوارج بد گفته و بیزاری جسته است.

احتمال اینکه وی از پیروان اهل سنت و جماعت بوده زیاد هست؛ ولی در حقیقت وی به امیرالمؤمنین و خاندان مصطفی(ع) بیش از دیگران اعتقاد بوده است و شاید علی را بر دیگران برتر می قرار داده است.

شیوه و سبک شاعری انوری

انوری از شعرای بزرگ پارسی است و در فن قصیده ­سرایی از اساتید بزرگ به­ شمار می­ رود. و چنان­که فردوسی و سعدی در حماسه­ سرایی و غزل­ گویی مشهور و مسلم نزد استادان فن هستند؛ انوری هم در قصیده ­گویی پیش اکثر فضلا و شعرا در مرتبه­ ی اول جای دارد و او را پیشوای قصیده­ سرایان می ­دانند.

انوری زیاد از ابوالفرج رونی تقلید می­ کرده و نظیر قصاید او بسیار سروده، ولی سبک شعری انوری بسیار کامل­تر و پر مغزتر و آمیخته به اطلاعات علمی است.

وفات انوری

قبر انوری در بلخ در کنار مزار سلطان ­احمد خضرویه (یکی از سلاطین آن روز در ایران) است

تاریخ دقیق وفات انوری هنوز مشخص نشده است ولی بنا بر گفته دولتشاه سمرقندی در سال ۵۴۷ هجری قمری در بلخ دانسته شده است هست؛ همچنین او گفته است مقبره الشعرای تبریز که قبر انوری در بلخ در کنار مزار سلطان ­احمد خضرویه (یکی از سلاطین آن روز در ایران) است.

گردآوری: بخش علمی بیتوته

منابع: pajoohe.com

shahonews.com

واژه های کلیدی: دوران کودکی | دوران جوانی | پیامبر | موسیقی | بیماری | زندگی | زندگینامه شعرا و دانشمندان

بیوگرافی محمد انوری