با نگاهي به تمامي جوانب روايات و احكام صادره از معصومين عليهم السلام در خصوص وضو مي توان به دو فايده روشن دست يافت.

الف: فوائد بهداشتي
علاوه بر احاديثي كه بر فوائد بهداشتي وضو تاكيد نموده و آن را از عوامل طولاني شدن عمر برشمرده اند [۱] برخي متخصصین علوم پزشكي با دقت نظر در دستورات و احكام وضو براي اين عمل عبادي فوائدي را ذكر نموده اند كه برخي از آن ها از قرار ذيل مي باشد:

۱-سلامت گوارشي
دانش پزشكي، امروزه عامل انتقال بسياري از عوامل عفوني را اصطلاحا Fecal – Oral ( مدفوعي ـ دهاني ) شناسايي كرده است كه يك گروه عمده از اين عوامل عفوني داراي اين ويژگي هستند كه پس از اجابت مزاج بر روي دست باقي مي مانند و بعدا در موقع غذا خوردن و از طريق دهان وارد بدن مي شوند و ايجاد بيماري مي نمايند.
از اين جهت امروزه در همه ممالك پيشرفته اولين اصل بهداشتي كه براي مقابله با عفونت هايي گوارشي به همگان ( به خصوص اطفال ) آموزش داده مي شود، شستشوي دست ها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به اين ترتيب تاثير نظافت دست ها در پيشگيري از گروه زيادي از بيماری هاي عفوني باور نكردني است.
اما فرمان وضو كه در آيه شريفه ۹ از سوره مباركه مائده در قرآن مجيد، صادر شده است، به سادگي و صراحت امر به شستشوي دستان ( تا آرنج ) مي كند و ۱۴ قرن پيش با بيان دستوري پيرامون نماز، پيام آور نكته اي مي شود كه علم بشري در آستانه قرن بيست و يكم به اهميت بيش از پيش آن، دست يافته است.
مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذايي ( صبحانه و نهار و شام ) يا حتي وعده هاي غذا هنگام روزه داري ( سحر و افطار ) سبب مي شود كه شخص نمازگزار، موقع انجام وضو ( كه معمولا متعاقب اجابت مزاج نيز هست ) خود به خود به شستشوي دست ها بپردازد و هر گونه عامل بيماري زاي عفوني را از دست هاي خويش بزدايد و در نتيجه موقع صرف غذا، هيچ عامل عفوني ناشي از دست آلوده موفق به ايجاد بيماري در بدن او نشود.

۲-سلامتي مجاري تنفسي
به علت پراكنده بودن عوامل عفوني متعدد در محيط اطراف و هواي تنفسي انسان، و با توجه به اين كه استنشاق ميكروب از طريق بيني روش عمده انتقال اين عفونت ها است، بيماري هاي عفوني تنفس، به وفور به وقوع مي پيوندد. اين مشكلات به ويژه در فصل سرما كه تجمع افراد در محيط هاي بسته افزايش مي يابد و ويروس ها و باكتري ها امكان رشد و بيماري زايي زيادتري پيدا مي كنند بيشتر مي شود و به همين علت است كه در فصل سرما شايع ترين علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و كلينيك هاي عمومي، بيماري common cold ( سرماخوردگي ) و عوارض متعدد ناشي از آن است و همان طور كه اشاره شد، عمده اين درگيري ها، ناشي از انتقال عامل بيماري زا از طريق بيني است.
اما از جمله مواردي كه در حين وضو، مورد توصيه موكد قرار گرفته است. سه مرتبه، چشيدن و استنشاق آب سرد و پاك است.
بر اين اساس چنان چه مسلمين در مقدمات نماز و حين وضو دستور اسلامي استنشاق آب سرد را اجرا نمايند، همه روزه چند نوبت ميكروب هاي مجرايي تنفس را زدوده و مجراي تنفسي خود را تميز و پاكيزه مي نمايند و بدين ترتيب از بروز بيماري هاي متعدد تنفسي در امان خواهند بود.

۳-بهداشت دهان و دندان
نقش دندان ها در حفظ و زيبايي و قدرت جويدن و صحبت كردن به خوبي مشخص است و حتي نبودن دندان هاي سالم و زيبا براي بانوان و دوشيزگان ( به خصوص ) اثرات رواني زيادي باقي مي گذارد. چرا كه در كتاب هاي علمي دندانپزشكي مي خوانيم: نيمي از زيبايي بشر منوط به صورت او و از اين مقدار ۳/۲ آن مربوط به دهان و دندان ها است.
رعايت بهداشت دهان و دندان و پيشگيري از بيماري هاي مختلف آن، از جمله پوسيدگي دندان ها و بيماري هاي پريودنتال ( بيماري هاي لثه و بافت هاي پشتيبان ) و.. به بهترين شكل به وسيله مسواك زدن، انجام مي پذيرد.
پيامبر خدا ( صلي الله عليه وآله ) در خصوص مسواك زدن به هنگام وضو فرموده اند:« السواك شطر الوضوء» [۲]؛« مسواك كردن جزئي از وضو است» و يا در توصيه اي كه به حضرت علي ( عليه السلام ) در اين باره بيان داشته اند:« يا علي !و عليك بالسواك عند كل وضوء» [۳]؛« اي علي !بر تو باد مسواك زدن به هنگام هر وضو»
بنابراين با توجه به اين كه نمازگزار روزانه حداقل ۳ بار وضو مي گيرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواك زدن بكند، از حداكثر پاكيزگي لازم براي پيشگيري از تمامي بيماري هاي دهان و دندان برخوردار مي شود.

۴-بهداشت پوست
يكي از شرايط صحت وضو، نبود مانع براي رسيدن آب به مواضع وضو مي باشد كه همين امر يعني بررسي نبود مانع در اعضاي وضو و برطرف نمودن موانع در صورت وجود آن خود نقش به سزايي در سلامت پوست ايفا مي نمايد.
گذشته از اين كه در وضو مواضعي هم چون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و اين دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضايي هستند كه در بخش قابل توجهي از شبانه روز پوشانيده هستند، تا حدي كه حتي خود ما نيز معمولا توجه كمي به آن ها داريم. [۴]
اما امروزه دانش بشر، گروهي از بيماري ها را مي شناسد كه شروع تظاهرات اين بيماري ها از پوست سر و پاها است. بعنوان مثال برخي بيماري هاي قارچي پوست از حد فاصل ميان شصت و ديگر انگشتان پا آغاز مي گردد كه اتفاقا درست محل اين ناحيه مسح واجب دارد و به همين ترتيب مسح سر نيز مي تواند توجه انسان را به آلودگي يا ضايعه عفوني در مو و پوست سر توجه دهد و در نتيجه انسان را براي رفع آن به اقدام وادارد.
در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتي است براي برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اكسيژن قرار گرفتن اين اعضاء كه علاوه بر شادابي پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانيزم هاي بي هوازي در منافذ پوست خواهد شد [۵].

۵-تسكين اعصاب و روان
از ديگر فوائدي كه مي توان براي وضو برشمرد نقش آرامش بخشي آن مي باشد چراكه تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك دارد [۶] به خصوص اگر اين عمل با آب سرد صورت پذيرد لذا مي بينيم رسول خدا (صل الله عليه و آله ) توصيه نموده اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگيرد [۷].

ب: فوائد معنوي
علاوه بر فوائد بهداشتي وضو از سوي ائمه معصومين عليهم السلام نيز فوائد معنوي متعددي براي آن ذكر گرديده است كه در اين جا به نمونه هايي از اين موارد اشاره مي گردد:

۱-موجب سفيد روئي در قيامت
پيامبر خدا صل الله عليه و آله در پاسخ به فردي در خصوص وصف مومنان و كافران در قيامت فرمودند:« أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْكَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَيُؤْتَى بِهِمْ إِلَى الصِّرَاط» [۸]؛« مؤمنان درخشان و روسفيد بر اثر وضو و كافران سيه‏ رويند و آن ها را بر كنار صراط آرند»

۲-درك ثواب شهداء
پيامبر خدا ( صل الله عليه و آله ) در ادامه روايت قبلي با تاكيد بر دائم الوضو بودن مي فرمايد:« َ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ عَلَى طَهَارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّكَ تَكُونُ إِذَا مِتَّ عَلَى طَهَارَةٍ مِتَّ شَهِيداً» [۹]؛« اگر مي تواني هميشه با وضو باشي اين عمل را ترك نكن چرا كه ملك الموت آن گاه كه روح بنده اي را كه با وضو باشد او را شهيد محسوب خواهد نمود.»

۳-بخشش گناهان
از ديگر اسرار وضو بخشش گناهان مي باشد امام باقر (عليه السلام ) در اين خصوص فرموده اند:« ثَلَاثٌ كَفَّارَات‏ فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِي السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْيُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الصَّلَوَات‏» [۱۰]؛« سه چيز است كه جبران كننده و محو كننده گناه است: كامل گرفتن وضو در هواي بسيار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوي جماعت هاي اسلامي (نماز جماعت و جمعه)، مراقبت بر انجام صحيح نمازها».

۴-ثواب شب زنده داري
پيامبر خدا ( صلي الله عليه وآله ) فرموده اند:« مَنْ بَاتَ عَلَى طُهْرٍ فَكَأَنَّمَا أَحْيَا اللَّيْلَ كُلَّه» [۱۱]؛« كسي كه شب را با وضو بيارامد، گويي كه تمام شب را به احياء و عبادت گذرانده است».

۵-مانع از تجاوز به حقوق ديگران
فلسفه ديگر وضو اين است كه رعايت شرايط وضو موجب مي گردد تا مسلمان ها از تجاوز به حقوق ديگران پرهيز نمايند، چراكه از شرايط صحت وضو غصبي نبودن آب و همين طور ظرف وضو مي باشد، لذا براي اين كه مسلماني بتواند اين وظيفه ديني را به طور صحيح ادا نمايد لازم است مراقب اعمال و رفتار خود بوده و از تجاوز به حقوق ديگران پرهيز نمايند.

پی نوشت:
[۱] – پيامبر اكرم صل الله عليه و آله به يكي از اصحاب خود فرمود :« أَكْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ يَزِيدُ اللَّهُ فِي عُمُرِكَ»؛«يعني هر چه مي تواني بيشتر طاهر ( با وضو ) باش خداوند عمرت را زيادتر مي كند» (وسائل‏الشيعة، ج ۱، ص ۳۸۳)
[۲] – بحار الأنوار، ج‏۷۳، ص ۱۳۶
[۳] – اصولي كافي، ج ۸، ص ۷۹
[۴] – پوشش پا به صورت جوراب و كفش امروزه در اكثر فرهنگ ها متداول شده است و پوشش سر به صورت هاي مختلف از كلاه ايمني، كلاه آشپزي، كلاه جراحي، چادر و عمامه گرفته تا كلاه و روسري معمولي از دير باز معمول بوده است .
[۵] – براي كسب اطلاع بيش تر در اين خصوص رجوع كنيد به ۴۰ نكته پزشكي پيرامون نماز، دكتر مجيد ملك محمدي
[۶] – مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۴ ش‏، اول‏، ج‏۴، ص ۲۹۱
[۷] – الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص ۵۸۶
[۸] – بحار الأنوار، ج‏۵۷، ص ۲۶۰
[۹] – بحار الأنوار، ج‏۶۶، ص ۳۹۶
[۱۰] – معاني الاخبار، ص ۳۱۴
[۱۱] – أمالي الصدوق، ص ۳۴
کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)

آثار معنوی و جسمانی وضو بر انسان