آرامستانی که دیگر آرامش ندارد

وقتی آرامش از آرامستان پر می کشد

«مادرم به خوابم آمد. ناراحت بود، می گفت آیا دنبالِ کارِ من نمی روی. آمدم امامزاده، حتی نمی توانم جای قبرش را پیدا کنم. فکر نکنم وارثان امروز قبرهای امامزاده از این کار راضی باشند، آیا حداقل به ما اطلاع ندادند؟!»

عبارات مهم : میراث فرهنگی – امامزاده صالح
این صحبت های دو نفر از وارثان قبرهای قرارگرفته در ضلع شمال شرقی امامزاده عبدالله هست، که همراه با چند وارث دیگرِ قبور، به یکی از روحانی های مستقر در امامزاده عبدالله اعتراض دارند؛ «تمام دنیا را بگردید، در قبرستان ها به سنگ قبور کاری ندارند. هر جا، هر کس هر نوع سنگ قبری که دوست دارد جهت خانواده اش می گذارد و حتی متولیان آن قبرستان به این کار احترام می گذارند و جهت قبرها حرمت نگه می دارند.»

مرد دیگری که در پاسخ به صحبت های روحانی، راجع به چگونگی پیدا کردن قبور نامشخص، اطلاعات مهندسی خود را به رخ می کشد ناامید از پیدا کردن قبور خانواده خود در بلبشوی سنگ قبرهای شکسته شده است هست، او حتی درخواست می کند تا نقشه قبرهایی را که تهیه شده است ببیند و بتواند قبر مادربزرگ خود را پیدا کند؛ درخواستی که با استقبال بعضی از وارثان دیگر قبرها مواجه می شود، ولی با وجود تائید آن روحانی، هیچ جوابی جهت این درخواست به معترضان داده نشد.

خانم دیگری معترض است: «از ما اجازه نگرفتند، یک بنر زده اند با این عنوان که می خواهند ساماندهی کنند. آمده ام می بینم سنگ قبر پدربزرگم که قطر زیادی داشت و از سال ۱۳۱۴ روی این قبر راه اندازی شده است بود و خود قطعا یک سنگ عتیقه محسوب می شد، خرد شده است هست. هر کس جای ما بود چه حالی می شد که با قبر عزیزش این طور برخورد شود، حتی نمی توانم مکان دقیق قبرش را شناسایی کنم. با این کارها به قبرهای ما بی احترامی می کنند.»

آرامستانی که دیگر آرامش ندارد

قبرستان امامزاده عبدالله شهرری را نمی توان تنها قبرستانی دانست که قربانی طرح های مختلفی مانند ساماندهی، تفضیلی و هادی شهری و روستایی زیر نظر مدیریت های شهری یا متولیانِ قبرستان ها و امامزاده ها که بعضا تاریخی هم هستند، شده است هست، بلکه نمونه های مشابه زیادی را می توان نام برد که با این نوع طرح ها دست به گریبان شده است اند؛ قبرستان «تخت فولاد اصفهان»، قبرستان «مسگرآباد»، بعضی از قبرهای قرارگرفته در حرم حضرت معصومه (س)، «بهشت زهرا (س)» و امامزاده «صالح تهران»، حرم حضرت عبدالعظیم شهرری و حتی نزدیک ترین نقطه به امامزاده عبدالله شهرری، یعنی قبرستان «ابن بابویه» که در هر کدام یا سنگ قبرها را شکستند تا ساماندهی قبور انجام شود، یا با نام نظافت و ساماندهی ریتم قدیمی سنگ قبرها، قبرستان ها و نشانی مردگان از بین رفته اند.

«امامزاده عبدالله شهرری» ولی مانند «ابن بابویه» و «تخت فولاد» یک تفاوت با دیگر قبرستان ها دارند و آن «ثبت ملی بودن» قبرستان هست، نه فقط محوطه قبرستان بلکه امامزاده و همه فضاهای اطراف آن که دست کم عرصه آن را نیز در برمی گیرد و قطعا با توجه به معیارهایی مانند سنگ قبرهای باارزشی که می توانند فرهنگ و آداب و رسوم گذشته را نشان دهند و نقوشی که روی هر کدام از سنگ قبرها با توجه به شغل صاحب قبر روی آن کشیده شده است هست، همین موارد را می توان جزو ارزش های فرهنگی و تاریخی قبرستان ها برشمرد.

براساس سنت قدیمی ها، اطراف بقعه هر کدام از شخصیت های مذهبی، معمولا افراد شاخص و مشهور آن نقطه از کشور را نیز دفن می کنند. قطعا این اتفاق در مکان هایی مانند امامزاده عبدالله شهرری با تاریخِ صفویه و قاجار نیز رخ داده هست. از سوی دیگر با گذر وقت قبرهای خانوادگی زیادی در اطراف این امامزاده ایجاد شده است اند و شاید همین عوامل باعث شدند تا متولیان این امامزاده از بیش از پنج سال گذشته بقعه مهم امامزاده را توسعه دهند و مجوز ساختِ ساختمان های بلندمرتبه داده می شود، مانند ساختمان سیمانی و سیاهی که در ضلع جنوب شرقی امامزاده بالا رفته، یا مجوزی که جهت ساخت گنبدی تازه جهت «ابن بابویه» صادر می شود و بالا می رود.

با وجود همه این اتفاقات جهت قبرستان های قدیمی، توجه به یک توصیه مهم هست، توصیه ای که هر چند با حضور در چنین مکان های مقدسی، ممکن است به آن فکر کنید. ولی شاید هنوز به ذهن متولیان تاریخ و فرهنگ کشور نرسیده باشد، اقدامی که شاید اگر انجام می شد راحت تر امکان جلوگیری از هر تخریب و برنامه ریزی طرح های ساماندهی بدون اطلاع به میراث فرهنگی به ذهن متولیان بقاع تاریخی می رسید.

«شناسایی و خواناسازی قبور تاریخی قبرستان ها و امامزاده ها» را شاید بتوان راهی جهت نجات قبرستان های تاریخی دانست تا با شناساندن قبور مهم تاریخی، متولیان و هیات امنای امامزاده ها و قبرستان ها خود به فکر حفاظت از این محوطه ها باشند.

هر چند تا کنون طرح شناسایی قبرهای تاریخی پایتخت کشور عزیزمان ایران فقط در قبرستان «ظهیرالدوله» در منطقه شمیرانات انجام شده است است و به نظر نمی رسد این اقدام در هیچ یک از قبرستان های دیگر پایتخت کشور عزیزمان ایران انجام شده است باشد، البته بدون در نظر گرفتن مطالعات تاریخی که منوچهر ستوده در کتاب “جغرافیای تاریخی شمیران” در مورد نام بسیاری از مدفونین در امامزاده صالح انجام داده است.

در کنار همه این کارها جای قوانین و احکام شرعی که در مورد قبور و سنگ قبرها به وسیله علما و مجتهدان متفاوت مطرح و قابل اجرا هستند، جای تفکر دارد که تا کنون چه میزان در مورد این قبرستان ها و قبور آن ها به این احکام توجه شده است است!

به عنوان مثال براساس حکم آیت الله مکارم شیرازی که در پایگاه اطلاع رسانی وی انتشار یافته هست، در پاسخ به یک پرسش که «بازسازی و تعمیر قبور از قبیل تعویض سنگ قبر چه حکمی دارد؟» مطرح شده: «تعمیر و مرمت قبور (جز قبور بزرگان و اولیاء الله) طبق بعضی از روایات کراهت دارد.»

یا حکم آیت الله جعفر سبحانی در پاسخ به پرسشی راجع به تعویض سنگ قبر که آیا «تعویض سنگ قبر و تجدید آن جایز است یا خیر؟» این گونه مطرح شده است هست؛ «تجدید قبر به جز در موارد خاصی مکروه هست. والله العالم»

سایت «مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت تبریزی» در احکام قبرستان در پاسخ به پرسش هایی مبنی بر اینکه «زمین های قبرستان موقوفه ای که شرکت اوقاف آن را به صاحبانش می فروشد، آیا ملک آنان محسوب می شود؟ و در صورت دفن فرد دیگر در آن قبر، بدون اجازه اولیای میّت اوّل قبر غصبی به شمار می رود؟» این طور مطرح کرده است: «زمین موقوفه قابل معامله و خرید و فروش نیست و در بعضی موارد اختصاص دادن حق از طرف متولی شرعی ممکن هست، مثل این که دارای نوعی بنا است که احکام شرعی هم بر آن مترتب است.»

در ادامه آیت الله بهجت در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر این که «معمولاً در قبرستان های قدیمی مرده ها در قبرهایی دفن می شوند که قبلاً قبر دیگری بوده و مقداری استخوان در آن جا یافت می شود، با در نظرگرفتن این که ممکن است قبر قدیمی به وسیله اولیای میّت خریده شده است باشد، آیا دفن در آن صحیح است؟» این طور پاسخ داده است: «قبرهایی را که خریده اند، ملک خریدارها است و در قبور دیگر هم نبش قبر قبل از پوسیدگی کامل جایز نیست.»

«خواب پدربزرگم را دیدم. ناراحت بود، ازم می‌خواست به قبرش سر بزنم. حالا که آمده‌ام می‌بینم قبرستان را شخم زده‌اند. علت را که می‌پرسم می‌گویند قصدشان ساختن محوطه است!»

به نظر می رسد قصه ساماندهی و یکسان سازی قبور تاریخی امامزاده عبدالله خود در حال تبدیل به یک روایت ادامه دار هست، داستانی که نخست با هشدارها نسبت به از بین رفتن این قبرستان تاریخی مطرح شروع شد، سپس میراث فرهنگی اعلام کرد هیچ طرح و نقشه ای از سوی متولیان این امامزاده به دست ارزش نرسیده هست، آن ها با پیگیری قضایی کار را متوقف کردند و درخواست ارائه طرح ساماندهی را کردند.

هر چند ۱۸ بهمن حجت الاسلام والمسلمین حسن خانی، کارشناس اوقاف و امور خیریه شهرستان ری به ایسنا اعلام کرد: «ما به هیچ قبر و مقبره ای در امامزاده عبدالله جسارت نکرده ایم و این تعمیرات و مرمت ها جهت راحتی حال مردم و عبور و مرور آن ها صورت گرفته است.»

البته به نظر می رسد تعریف عرصه و حریم بناهای تاریخی تعریفی درنظر گرفته نشده، چون عملیات در دست انجام در این قبرستان تاریخی نه تنها در حریم است بلکه در عرصه قبرستان امامزاده عبدالله و در واقع بخشی از این قبرستان تاریخی است.

تا این که ۲۴ بهمن، معاون میراث فرهنگی استان پایتخت کشور عزیزمان ایران به ایسنا اعلام کرد: «طرح پروژه ساماندهی و همسطح کردن قبور تاریخی امامزاده عبدالله با دستور قضایی متوقف شد و بالاخره نقشه این طرح به اداره میراث فرهنگی رسید.»

حتی حسن خلیل آبادی، رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران در تذکر روز یکشنبه -۲۹ بهمن- خود در صحن شورای اسلامی گفت : «آرامستان امامزاده عبدالله یکی از بااهمیت ترین اماکن تاریخی دارای ارزش میراثی کشور است که قدمت آن به دوره صفویه برمی گردد، ولی شاهد آن بودیم که اداره اوقاف شهرری به بهانه ساماندهی بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی شهرری و بدون انجام بررسی های تخصصی و همچنین به بهانه بازپیرایی، اقدام به تخریب قسمت بزرگی از قبرستان کرده است که تعداد زیادی از قبور از بین بروند.»

هر چند هنوز جلسه شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان پایتخت کشور عزیزمان ایران برگزار نشده است تا طرح هیات امنای امامزاده رد یا تائید شود ولی بر اساس مشاهدات خبرنگار ایسنا کارگران همچنان در ضلع شمال شرقی امامزاده که به گفته کارشناس اداره اوقاف، جزو قبرستان تاریخی نیست و پیش تر سنگ قبرهای آن شکسته شده است ، کار می کنند.

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: isna.ir

واژه های کلیدی: میراث فرهنگی | امامزاده صالح | احکام شرعی | قبرستان | امامزاده | قبرستان | عبدالله | ایران | اداره | تاریخی

آرامستانی که دیگر آرامش ندارد