گفته می شود آسیب های اجتماعی میان دانش آموزان رو به زیاد کردن است و این مسئله از سوی مسئولان این وزارتخانه نیز مورد تأیید است ولی تا به امروز آمار و ارقام کمّی در این باره ارایه نشده است.

بحران هویت و کمبود مشاور در مدارس

سال گذشته بود که عباسعلی باقری مدیرکل آموزش و پرورش شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران در شورای شهر از آمار کمّی در این رابطه پرده برداشت و گفت: “در حال حاضر واکنش‌ها پرخطر در میان پسران ما در مقطع متوسطه اول ۱۹٫۷ درصد هست. خشم بالا در میان دخترهای ما ۱۹٫۶ درصد است که این ارقام نشان می دهد اوضاع خوبی وجود ندارد. حدود ۶۶ درصد از دانش آموزان ما در پاسخ به این پرسش که اگر مشکلی جهت شما پیش بیاید چه کسی به شما کمک خواهد کرد به جای خانواده، همسالان و دوستان خود را معرفی کردند که این نشان از این دارد که فرزند های ما نقش خانواده را کمرنگ می بینند”.

عبارات مهم : آسیب های اجتماعی – نوجوانان
بسیاری از کارشناسان معتقدند آسیب های اجتماعی تهدیدی در کمین دانش آموزان است و در شرایطی که دانش آموزان دوره متوسطه دوم با انواع متفاوت آسیب های اجتماعی و بحرانهای رفتاری مواجهند در این دوره مشاور در مدارس وجود ندارد و مشاوران جهت اجرای هدایت تحصیلی در پایه نهم به دوره متوسطه اول انتقال یافته شده است اند.

در بحث آسیب های اجتماعی دانش آموزان از سیگار کشیدن نوجوانان تا خودزنی آنان، اوضاع آموزش و پرورش در مواجهه با این تهدیدات و میزان اثرگذاری برنامه های طراحی شده است با محمدحسن طالبی سرگروه روان شناسی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش به گفت وگو نشستیم.

در دوره دوم متوسطه به علت حضور اغلب مشاوران در دوره متوسطه اول و اجرای هدایت تحصیلی با کمبود مشاور مواجهیم این در حالی است که در دوره متوسطه دوم آسیب های مختلفی دانش آموزان را ترساندن می کند، کمبود نیروی مشاور در دوره متوسطه دوم چه تبعاتی را به خاص در بحث آسیب های اجتماعی به همراه داشته است؟

طالبی: به توصیه قابل تأملی راجع به تأثیر مشاوران در دوره های متفاوت اشاره کرده اید این که حضور مشاوران در تمامی مقاطع تحصیلی در مدارس کشور الزام است خود به عنوان یک اصل است ولی صرفاً حضور مشاوران در تمامی مقاطع تحصیلی نشان دهنده عاری بودن مدارس از آسیب نیست.

* فشار گروه همسالان در مواجهه نوجوانان با آسیب های اجتماعی

همواره یکی از مهمترین دلایلی که باعث به وجود آمدن انواع آسیب های اجتماعی می شود گروه همسالان و به خصوص تأثیر پذیری این طیف از جامعه است که به سمت کشف هویت اجتماعی و هویت های درونی خود می روند این مسئله زمینه ساز فراهم شدن رفتارهای پرخطر دیگر هست. البته که گروه همسالان یکی از دلایل به وجود آمدن این شرایط است در حالی که همین نوجوان همواره از طرف فشار گروه همسالان، طغیان علیه والدین، فرار از پرسشها زندگی، آشفتگی های عاطفی دوران نوجوانی، درون گرایی، حس کنجکاوی نوجوانان، برطرف موقتی مشکلات، تفریح، فشارهای گروه های همسالان و کم کردن درد به نوعی در معرض ترساندن و خطر هستند این عنوان هم مورد تأکید است که مشاور به عنوان یک همراه می تواند زمینه ساز کمتر کردن آسیب های اجتماعی جهت نوجوان و دانش آموزان باشد.

زنگ خطر مخدرهای نوظهور جهت دانش‌آموزان

در مصاحبه ای به عنوان زیاد کردن میل به به مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان اشاره کردید، هم اکنون مهمترین عوامل در زیاد کردن میل به نوجوانان به مواد مخدر چیست و آیا می توان مدعی شد شرایط اجتماعی در این مسئله تأثیرگذار است؟ سطح فرهنگ یا فقر چه تأثیری در گرایش به مواد مخدر دارد؟

طالبی: این توصیه را باید بدانیم که میل به به مصرف مواد مخدر از دیرباز همواره وجود داشته است و نمی توان صرفا و به وضوح با شرایط اجتماعی آن را مرتبط کرد ولی توصیه قابل تأمل این است که وجود مخدرهای نوظهور زمینه ساز شرایط به وجود آمده است و از همه مهمتر عدم آگاهی دانش آموزان و نوجوانان از وابستگی به این نوع مخدر (نوظهور) زنگ خطر را جهت آنها به صدا درآورده است.

یک نوجوان کمتر علائم و مخاطرات مواد و داروهایی را که مصرف می کند، می داند و شاید حتی به نوعی از گروه همسالان این حرف را شنیده باشد و دهان به دهان چرخیده باشد که هیچ نوع سند علمی و آکادمیک ندارد و با توجه به اینکه یکی از ویژگیهای نوجوانی اعتماد کامل به خود و استقلال طلبی است این را جهت خود نوعی عار می داند که مسائلی را از دیگران بپرسد جهت همین درگیر این پرسشها و آسیب ها خواهند شد.

بیشتر از آنکه شرایط جامعه را تأثیرگذار بدانیم، مسائلی همچون عدم آگاهی و ویژگی های خاص نوجوانی (استقلال طلبی و خودمحوری) و از همه مهمتر عدم آگاهی و به روز بودن مربیان و مشاوران که به نوعی با سیستم دانش آموزان در ارتباط هستند، در این زمینه تأثیر دارند ولی راجع به سوالی که گفتید فقر و فرهنگ چه تأثیری دارد، مورد نیاز است به این توصیه اشاره کنم مخدرهای نوظهور نه فقیر می شناسد و نه فرهنگ و بسترساز اعتیاد در جامعه است توصیه مهمتر اینکه شما در شمالی ترین بخش پایتخت معتاد می بینید و در جنوبی ترین نقطه نیز نمایان است و لازمه آن دست در دست هم دادن مسئولان در جهت آموزش های همگانی و فراگیر جهت همه اقشار از سنین متفاوت تا بزرگسالی و اطلاع رسانی کلی است.

علاوه بر مسئله گرایش به موادمخدر، طبق بررسی هایی که گروه روانشناسی و مشاوره انجام داده است بیشترین پرسشها و اختلال های رفتاری دانش آموزان در حیطه چه مسائلی است؟

طالبی: بیشترین پرسشها و اختلال هایی که به نوعی در بین جوامع و نوجوانان با توجه به مطالعات بین المللی با آن برخورد می کنیم در پسران و دختران کاملاً متفاوت هست. در پسران به نوعی فراوانی سوءمصرف مواد، پرخاشگری، بدبینی، وسواس و افسردگی بیشترین فراوانی را دارد و در دختران افسردگی، اضطراب، استرس، اختلال خوردن (پرخوری و کم خوری) و اعتیاد به وفور دیده می شود که اعتیاد خود به نوعی با دیگر رفتارها همپوشی دارد به عنوان مثال در زن ها افسردگی، اضطراب و کم کردن درد ناشی از پرسشها باعث زیاد کردن گرایش به مصرف مواد مخدر می شود.

در بحث اختلال های هویتی، استفاده از اینترنت و دلزدگی از فرهنگ خودی و میل به به سبک و روش زندگی غربی ها شاهد چه شرایطی در بین دانش آموزان هستیم؟

طالبی: ما دائم در حال رشد هستیم و در هر صورت این روند رشد و پیشرفت نخواهد ایستاد ولی مهم است بدانیم که ما نمی توانیم خودمان متوقف شویم و توقع داشته باشیم نوجوانان و دانش آموزان هیچ پیشرفت و رشدی نداشته باشند لازمه آن آشنایی بهتر علوم جدید، آشنایی با فنون متفاوت (به عنوان مثال فضای مجازی) است اینکه کشورهای دیگر بودجه و هزینه های فراوانی را خرج نگهداری از فرهنگ تازه و نوپای خود می کنند و بخش های هیجانی نوجوانان و کودکان و فرزندان ما را به سمت خود می کشاند طبیعی است این ایراد از ما و کم کاری های ماست که نتوانستیم به معانی خاص کلمه آموزش های مورد نیاز در زمینه ارزش های متفاوت فرهنگ و سبک زندگی خود و تعهد و پایبندی به آن را آموزش دهیم.

در دوره متوسطه اول که مشاوران حضور دارند به گفته بعضی کارشناسان عمدتاً درگیر مباحثی همچون هدایت تحصیلی هستند آیا مشاوران مدارس در بحث آسیب های اجتماعی وظایفی را بر عهده دارند یا این مسئولیت در حیطه دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی تعریف شده است است؟ آیا این دفتر نیروهای اجرایی در مدارس دارد؟

طالبی: در طراحی مسیر زندگی تحصیلی ــ شغلی آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است انطباق پذیری و هویت یابی نوجوانان است اینکه مشاوران بیشترین اهمیت خود را صرف هدایت تحصیلی می کنند این است که به نوعی به صورت سیستمی با آینده کشور مرتبط است دانش آموزان در حالی که به صورت رسمی و علمی و از روی علاقه و توانایی نشانه خود را به صورت مدیریت شده است گزینش می کنند و اینکه دارای اهداف بلند مدت هستند در این دوره دچار چالش هایی نظیر بحران های هویتی، عدم انطباق پذیری، نداشتن دغدغه، امید به آینده و اینکه چشم انداز درستی نسبت به آینده ندارند از میزان امیدواری آنان کاسته شده است و رو به سمت آسیب هایی نظیر انواع اختلال های رفتاری و خلقی از جمله افسردگی، اضطراب وجودی، ناامیدی، گرایش به مصرف مواد و خودکشی روی می آورند در این زمینه مشاور می تواند جنبش جهان بینی دانش آموزان، زیاد کردن انطباق پذیری و دغدغه ورزی آنان، کنجکاوی و میزان کنترل امورشان را بالا برده و بر سطح تعهد و مسئولیت پذیریشان در جهت حل پرسشها یا روش مقابله ای مسئله مدار بیفزایند.