خشکسالی نفس اصفهان را بریده است

نگینِ سبزِ اصفهان، گرفتار در دام بی آبی/نامبارک ترین ایام “مبارکه”

نام مبارکه معمولا یادآور صنایع سنگین هست. این شهر کوچک طی چند دهه توسعه و سرمایه گذاری آمرانه، به یکی از قطب های صنعتی کشور عزیزمان ایران تبدیل شده است ولی اقتصاد و معیشت مبارکه و روستاهای اطراف آن جز صنعت، به کشاورزی هم گره خورده هست. هم کشاورزی و هم صنعت مبارکه اطراف منابع (سابقا) سرشار زاینده رود شکل گرفته اند. ولی دیریست صنعت، حقآبه کشاورزی را با چنان طمعی بالا کشیده که نه تنها خاک را ترکانده، بلکه حلقوم آدمیان را نیز در آستانه خشکی قرار داده است.

عبارات مهم : جهاد کشاورزی – زاینده رود
تارنمای شهرداری مبارکه با چنین عباراتی، این شهرستان را توصیف می کند: “نگین سبز استان اصفهان، سرزمینی سبز و خرم، دارای موقعیت آب و هوایی مناسب، در آغوش زاینده رود، دارای مزارع آباد و درختان فراوان و مناظر اعجاب انگیز و…”

اما این روزها، مبارکه و مردمان آن، در حال تجربه یکی از نامبارک ترین دوره های زمانی حیات شهر هستند. سوءمدیریتِ سال های قبل، موجب نابودی سرمایه بسیاری از کشاورزان مبارکه ای و در هاله ابهام قرار دادن آینده کشاورزی نه تنها در مبارکه بلکه کلیه مناطق پایین دست زاینده رود شده است است.

روایتی که از ریشه ی پرسشها زاینده رود ازسوی کشاورزان، کارشناسان و نمایندگان ارائه می شود، در بسیاری موارد مشابه هم هستند. نوک پیکان انتقادات عموما به سمت سوءمدیریت مسئولان سابق و فعلی وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی، مسئولان استانی و نمایندگان شهری سابق اصفهان است.

علیرضا خرمی (عضو شورای اسلامی روستای جوهرستان بخش گرکن جنوبی شهرستان مبارکه) گفت: روستای جوهرستان دارای ۲۵۰خانوار و ۱۰۰۰نفر جمعیت هست. اکثر مردم آن کشاورز و دام پرور هستند و جوانان نیز در شرکت های همجوار کار می کنند. این دِه دارای ۳۵۰هکتار زمین زراعی است که محصولاتی همچون برنج، گندم، جو، پیاز و باغات میوه در آن کشت می شدند. تا یکی-دوسال پیش، کمی آب وجود داشت و کشاورزی انجام می شد. ولی امسال چه جهت کشت پائیزه و چه جهت کشت بهاره، آبی به کشاورزان ندادند.

اینجا کشاورزی شغلی بین النسلی هست. کسانی که جوان ترند و با مسئله آب مواجه شده است اند، به اقتضای سن می توانند به کارهای دیگری مثل کارگری در کارخانه و ساختمان و مشاغل دیگر روی آورند، ولی آنها که ۵۰-۶۰سال و یا بالاتر سن دارند و کل عمرشان کشاورز بوده اند، در حال گذراندن روزهای بسیار اسف باری هستند. افرادی با چنین سن و سالی را، نه کسی میل به دارد به کار بگمارد و نه خود از نظر جسمی و ذهنی توانایی انطباق با شرایط تازه کاری را دارند. اکنون این مردم محلی و پیوندهای دوستی-خویشاوندی است که مانع به محاق رفتن و فاجعه بار شدن زندگی کامل گروه اخیر کشاورزان می شود.

مجید یزدانی (کشاورز مبارکه ای و نماینده حقآبه داران کانال سمت راست تقسیم آب نکوآباد) اظهار داشت: اصفهان از دیرباز هر لحظه خشک و کم بارش بوده هست. ولی نیاکان ما هر لحظه توانسته بودند بحران کم آبی را کنترل کنند و آن را براساس ۳۳سهم بین لنجانات، مبارکه، فلاورجان، نجف آباد و اصفهان تقسیم کنند. در هر کدام از این مناطق، مادی سالاران (که در اصفهان مفهومی مشابه میراب است) مدیریت تقسیم آب را برعهده داشتند. تا ۶۰-۷۰سال پیش نیز، هم چنان طومار شیخ بهایی سند مهم و مورد استناد همگان بوده است.

حدود ۶۵-۷۰ سال پیش تونل اول کوهرنگ به همت خود مردم چه با پرداخت پول و چه از طریق کار مستقیم در عملیات اجرا، احداث و راه اندازی شد. این امر تا مدت ها موجب شد اوضاع آب و کشاورزی در اصفهان اصلاح نسبی یابد.

تدریجا با احداث و توسعه شرکت های عظیم برداشت زیاد از آب صورت گرفته هست. از ۱۷سال پیش علی رغم وعده ای که به حقآبه داران مبنی بر احداث تونل سوم داده شده است بود، از سهم آب آنها برداشت شد. هم چنین طرح هایی همچون طرح طوبی، آبادسازی زمین های بایر در حاشیه زاینده رود، طرح بن-بروجن و طرح آب رسانی کاشان و نطنز اوضاع را از قبل بدتر کرد. تا سال ۱۳۷۵، تعداد آمار چاه های کشاورزی در هر شهر از ۵-۶چاه فراتر نمی رود. از این سال به بعد، مجوزهای بی رویه احداث چاه صادر شد و شرکت جهاد کشاورزی نیز چشمش را بر روی آنها بست. در این زمینه وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو با هم تعامل داشته و هم نظر بوده اند. این کارها نهایتا منجر به پایین آمدن تدریجی سطح آب از دهه ۸۰ شد.

کشاورزان حدود ۷-۸سال است که صاحب صنف شده است اند. نظرات صنف در ابتدا زیاد جنبه دولتی داشت ولی با گذشت زمان، هرچه زیاد مردمی شده است و بازتاب دهنده مطالبات و پرسشها کشاورزان شد.

چگونه یزد کهن سال، تاریخ را بی آب اصفهان درنوردیده است که اکنون نمی تواند؟

وی افزود: یزد خود دیاری باقدمت و صاحب تمدن است و تا حدود ۱۷-۲۰سال پیش که از زاینده رود جهت آن آب ببرند، توانسته بود به حیات خود ادامه دهد. چگونه است که اکنون به بهانه آب شرب که میزان مصرف آن نهایتا در حد ۲۰میلیون متر مکعب هست، صدمیلیون مترمکعب آب به یزد انتقال داده می شود. این حجم آب، نه جهت مصرف شرب، بلکه جهت گلخانه ها و فولاد یزد می رود. اکنون یزد در تولید محصولات گلخانه ای به یکی از قطب های کشور مبدل شده است است.

براساس قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱، حقآبه ها به رسمیت آشنا شده است هست. درصورت جابجایی آب و ضرر وارد کردن به کشاورزان، به آنها خسارت باید پرداخت شود. بعلاوه، در سال ۹۲، اعتراضاتی از سوی کشاورزان صورت گرفت که موجب شد مصوبه ای ۹ماده ای مشترکا از سوی شورای امنیت ملی و شورای عالی آب صادر شود مبنی بر اینکه بارگذاری جدیدی روی زاینده رود نشود و هم چنین جهت زاینده رود صندوقی تشکیل شود. اگر مواد مصوبه ۹ماده ای مذکور رعایت می شد، اکنون به این همه مسئله بر نمی خوردیم.

آیا صنایع صرفه جویی کرده اند که اکنون همه از کشاورزان چنین انتظاری دارند؟ اصلا کشاورزی اصفهان مصارف آبی بالایی ندارد.

اکنون اوضاع به گونه ای ست که نه تنها کشاورزان اصفهان، بلکه دامداران چهارمحال و بختیاری هم به شدت متضرر شده است اند. بسیاری از آنها به زاغه نشینی افتاده اند. در اینجا هم بسیاری از نیروهای نخبه روستاها و شهرهای حقآبه دار به خارج از کشور رفتند. سابقا از استان فارس با کمباین جهت درو محصولات به اینجا می آمدند. کشاورزی این توانایی را داشته و دارد که اشتغال پایدار ایجاد کند.

شهرداری اصفهان هر سال میلیاردها تومان دارد صرف درختکاری و محیط زیست شهری می کند. ولی با وضع موجود تا ۱۰سال دیگر درختی در آن باقی نخواهد ماند.

نماینده حقآبه داران کانال سمت راست تقسیم آب نکوآباد در پایان، گفت: استانداران دولت پیش از آقای روحانی مثل مرتضی بختیاری منکر وجود مسئله آب بودند. خوشبختانه نمایندگان و استانداران اخیر فعالیت های خوبی را شروع کرده، و مسئله را جدی گرفته اند.

علیرضا صدقی (دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی شهرستان مبارکه) در ابتدا به مسیر حرکت زاینده رود در استان اصفهان پرداخت و گفت: لنجان، مبارکه، نجف آباد، خمینی شهر و فلاورجان، کشاورزان ورودیه زاینده رود در اصفهان هستند که در جهت غربی آن قرار دارند. بعد از آن زاینده رود از اصفهان که در مسیر مرکزی آن هست، می گذرد و سپس به سمت شرق اصفهان مشمول بر جاهایی چون خوراسگان، زیار و ورزنه می رود که درواقع، در انتهای مسیر آن هستند.

۹۰هزار هکتار کشت استان اصفهان امسال با مسئله روبرو هست. ۳۵۰۰هکتار از اراضی شهرستان مبارکه که از زاینده رود آب می گرفتند، نکشت می شوند. از این میزان تنها ۷۰۰هکتار که مشمول بر باغات می شود، قرار است با تانکر به آنها آب رسانی شود. این تعداد هم قرار است تا خرداد و یا نهایتا تیرماه به آنها آب رسانده شود. اگر با همین اوضاع پیش برویم، امسال ۶-۷هزار نفر از کشاورزان مسئله معیشتی پیدا می کنند.

تونل اول کوهرنگ که در سال ۱۳۳۳ تاسیس شد، متعلق به حقآبه داران زاینده رود هست. ولی حقآبه آنها رعایت نشده است.

سازمان جهاد کشاورزی باید الگوی کشت را مدیریت کند. متاسفانه ما در حوزه آب، مدیریت یکپارچه نداریم.

وی افزود: بحث خسارت به کشاورزان هنوز مشخص نیست. سال ۹۱-۹۲، ۳۰۰-۵۰۰هزار تومان کل خسارتی بود که به ۱۰۰۰نفر از کشاورزان داده شد. هم اکنون مبارکه در اوضاع بسیار بدی از نظر بیکاری قرار دارد. علی رغم تصور همگان که فکر می کنند مبارکه به علت برخورداری از صنایع بزرگ نباید حداقل از لحاظ معیشتی و اشتغال در اوضاع بهتری باشد، اینگونه نیست. بسیاری از نیروهای کار این شرکت ها اهالی غیربومی هستند. تاسف بارتر اینکه روستاهایی در سال های اخیر بوده اند که به خاطر از بین رفتن کشاورزی خالی از سکنه شده است اند.

مهدی بصیری اصفهانی (دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان) ازجمله متخصصانی است که دهه هاست در زمینه آگاهی بخشی و هشداردهی در مورد دست اندازی های غیرکارشناسانه به زاینده رود فعالیت کرده هست. وی شروع پرسشها را در برنامه های توسعه ای کشور می داند که غیرعلمی و غیرجامع بودند و اینکه هر دستگاهی مستقل از دیگر دستگاه ها، کارهای نمایشی ای را جهت خوشایند مردم و حاکمیت انجام می دهد. به اعتقاد او؛ سیاست گذاری های ما زیاد در مسیر توسعه ناپایدار بوده اند تا هر چیز دیگری. یکی از عوامل ناپایداری توسعه در ایران، مصرف بی رویه آب است.

به خاطر بحران کم آبی، به کشاورزان اصفهان که حقآبه دار بوده اند، می گویند جهت شما آب نیست. ولی به کسانی که در بالادست هستند و بی حقآبه، مجوز کشاورزی داده می شود. آب را فقط جهت کشاورزان در پایین د ست قطع می کنند.

مقصر کم آبی اصفهان، نه مردم و نه اقلیم، بلکه نحوه مدیریت و مسئولان هستند که ظرفیت را درک نکردند. دولت در کشور عزیزمان ایران هیچ حکمرانی ای بر روی رودخانه ندارد.

اکنون به خاطر کم آبی های اخیر، آبخان اصفهان دارد تخلیه می شود. تخلیه این آبخان ها از منابع آب زیرزمینی موجب فرونشست زمین و پایین آمدن سطح آن می شود. این امر موجب فجایع انسانی زیادی خواهد شد که یکی از بااهمیت ترین آنها فروریختن بناهای تاریخی فاخر اصفهان است.

علت اینکه بعضی صنایع به رغم این همه مشکلاتی که جهت محیط زیست داشته، همچنان تولید و توسعه آن در کشور با جدیت پیگیری می شود، به خاطر منافع مالی عظیمی است که جهت صاحبان آنها دارد و تشکیلات دولتی نیز حامی آنها هستند. هزینه تولید در حوزه صنعت در کشور عزیزمان ایران بر گردن مردم و کشور هست. مرتبا مجوز احداث واحدهای متفاوت صنعتی در مناطق کویری و کم آب داده می شود و تازه بعد از آن است که به فکر انجام یک پروژه انتقال آب جهت تسهیل تولید آن هستند. بدین شکل که فلان نماینده ای می رود وسط یک منطقه خشک و نامناسب، اعلام می کند که من صنعت می آورم. تعدادی سرمایه گذار هم پیدا می شوند و پشت او می ایستند و حمایت می کنند. هر شکلی از قانون و استدلال علمی را هم زیرپا می گذارند و کاری انجام می دهند که دولت را در برابر یک عمل انجام شده است باقی بگذارد و مجبور شود به آنها خدماتی از قبیل آب، برق و گاز بدهد.

وی علت ترجیح طرح توسعه باغات در اراضی شیب دار در اجرا را در قیاس با قوانینی که حقآبه کشاورزان را معتبر دانسته، در امکان بالای زمین ذلت در طرح یادشده دانست و گفت: در اصفهان ما با این طرح به شدت مخالفت کردیم و از طرف اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اصفهان و اساتید دانشگاه به مدیر جمهور نامه نوشتیم ولی وزیر کشاورزی سخت به دنبال اجرای آن طرح هست.

این دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان در پایان، گفت: تونل سوم مسئله کلی را در درازمدت حل نمی کند. بعلاوه این تا بیاید اجرا شود برایش مصارف تازه ایجاد خواهد شد. بنابراین لزوما مشکلی از کشاورزان حل نخواهد شد.

زهرا سعیدی مبارکه (نماینده مردم مبارکه و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، گفت: امسال ۱۲ هزار نفر از کشاورزان مبارکه بی بهره از آب هستند.

در خیانت و ظلمی که ازسوی دولت های متفاوت به کشاورزان اصفهان رفته، هیچ شکی نیست. درواقع، یک سری سوءمدیریت ها در گذشته صورت گرفته که به سادگی نباید از آنها گذشت. مقصران این امر هم باید معرفی و مجازات شوند.

اما اکنون در دولت روحانی وعده ای مبنی بر احیای زاینده رود داده شده است که برهمین اساس، از شخص مدیر جمهور انتظار می رود در این حوزه ورود کرده و این مساله را دستور کار روزانه خود قرار دهد چراکه زاینده رود متعلق به مردم و کشور است و از نگاه ملی باید به این قضیه نگاه کرد. وی باید با این اقدام، استاندار خود را نیز مورد حمایت قرار دهد.

اکنون باید جهت خسارت به کشاورزان فکری کرد. همان طور که دولت جهت بازنشستگان صنعت فولاد تمهیدات خاص در بودجه می اندیشد، باید جهت کسانی هم که حقآبه کشاورزی آنها به خاطر سوءمدیریت زائل شده است ، فکری کند.

در پایان، گریزی زده می شود به مفهومی که این روزها در محافل علمی کشور عزیزمان ایران و دنیا بسیار از آن صحبت می شود: توسعه پایدار. این مفهوم از اواخر قرن بیستم وارد ادبیات توسعه و سپس سیاست گذاری های کلان سایر کشورها از جمله کشور عزیزمان ایران شد. توسعه پایدار مسیری را در رشد اقتصادی متصور است که همسو و همراستا با رشد شاخص های انسانی جامعه و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست باشد. پیش شرط اجرای توسعه پایدار در ایران، رها کردن مدل حدودا صدساله توسعه آمرانه و به همکاری گرفتن کارشناسان متعهد، نهادهای اصیل بومی-محلی و شرکت های مردم نهاد هست. در غیر این صورت، در بر همان پاشنه ناکارآمدی خواهد چرخید.

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: ilna.ir

خشکسالی نفس اصفهان را بریده است

واژه های کلیدی: جهاد کشاورزی | زاینده رود | کشاورزی | اصفهان | منابع | ایران | خبر | اجتماعی