ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد دامغانی شاعر نیمهٔ اول قرن پنجم هجری قمری هست. وی بعد از تحصیل علوم و فضایل به خدمت امیر منوچهر فلک المعالی پسر شمس المعالی امیرقابوس وشمگیر والی گرگان رسید و به همین جهت تخلص منوچهری را اختیار کرد.

درباره | زندگی | آشنایی | زندگینامه شعرا و دانشمندان

وی بر ادب عربی و شعرهای شاعران عرب و بر احوال و آثار شاعران پارسی احاطه داشت و نیز بر علوم دینی واقف بود و در دربار سلطان محمود غزنوی منزلتی والا داشت. وی ظاهراً مبتکر مسمط هست. دیوان او مکرر به طبع رسیده و قریب به سه هزار بیت دارد. وفات او به سال ۴۳۲ هجری قمری اتفاق افتاده است و گویا در جوانی وفات یافته است.

زندگی کودکی و جوانی

زندگی کودکی و جوانی منوچهری در دامغان به تحصیل عربی گذشت، تا این که به خدمت منوچهر قابوس زیاری در طبرستان رسید. بعد از فوت منوچهر قابوس، منوچهری به ری رفت و به خدمت طاهر دبیر رسید که از طرف سلطان مسعود غزنوی در آن جا فرمانروایی داشت. وی از آنجا به دربار غزنه راه یافته، و به ستایشگری سلطان مسعود غزنوی مشغول شد.

منوچهری جهت جلب حمایت عنصری قصیده ای به نام «لغز شمع» سرود و در آن عنصری را ستایش کرد. در سال ۴۳۲ هجری قمری، منوچهری در حالی که سی و چهار سال داشت درگذشت.

آشنایی با بیوگرافی منوچهری دامغانی

علت تخلص او به منوچهری

گویا آن بوده که وی مدتی در شروع کار در دربار فلک المعالی منوچهر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار از خاندان دیلمیان که از سال ۴۰۳ تا ۴۲۴ درگرگان و طبرستان سلطنت می کرده، به سر برده است ولی از مدایح منوچهری چیزی که در باره این پادشاه گفته شده است باشد در دیوان او یافت نشده است.

درباره | زندگی | آشنایی | زندگینامه شعرا و دانشمندان

دولتشاه در تذکره الشعراء و هدایت در مجمع الفصحا و میر محمدتقی کاشانی در خلاصه الافکار نوشته اند که منوچهری شاگرد ابوالفرج سگزی، شاعر معروف اواخر قرن چهارم (پیرو و مداح ابو علی سیم جور) بوده هست. ابوالفرج سگزی را استاد عنصری هم دانسته اند.

موضوع و قالب شعری

بیشتر شعرهای او دربارهٔ محیط زیست هست. منوچهری علاوه بر آشنایی به زبان عربی، از دانش هایی چون نحو، پزشکی، ستاره شناسی، و موسیقی آگاهی داشت، و در شعر خود از واژه های خاص این دانش ها بهره می برد.

آشنایی با بیوگرافی منوچهری دامغانی

زندگی سیاسی منوچهری

از كيفيت ارتباط منوچهري با دربار غزنوي اطلاع صريح در دسترس نيست و گويا اين ارتباط زندگي بعد از حدود سال ۴۲۱ صورت گرفته باشد، زيرا منوچهري پيش از آن كه در سال ۴۲۶ در ساري بخدمت مسعود بن محمود برسد، در ری زندگي مي كرده است.

ویژگی آثار منوچهری دامغانی

منوچهری در دامغان به تحصیل عربی گذراند

منوچهري اسامي بسياري از شاعران عرب و يا شاعران بزرگ پارسي زبان پيش از خود را در اشعارش آورده و اين اشارات و اسامي اغلب در تمام نسخ ديوان منوچهري با تحريفات سخت و عجيب همراه است تا به جايي كه خواندن برخي از ابيات كاري سخت به نظر مي آيد.

علّت عمده ذكر اين اسامی و قصايد مشهور عربی و بسيار چيزهای ديگر شبيه اين، آن است كه منوچهری به اظهار علم در شعر اصرار داشت. به نظر می آيد از اين طريق می خواسته جوانی خود را در برابر شاعران سالخورده ای چون عنصری جبران كند.

عادت منوچهری با به كار بردن لغات و اصطلاحات عجيب و غريب عرب و تأثير پذيری او از شاعران عرب، در شعرش ،گاه آن را به خشونت و درشتي نزديک كرده هست. با اين حال بايد اذعان داشت كه حتی آن اشعاری كه با چنين تركيباتی بوجود آمده جذابيت و شكوه خاصی دارد چه رسد به ساير شعرهای او.

در شعر منوچهری نوعی موسيقی آهنگين خاصی وجود دارد چنانكه هنگام خواندن شعرهای او، خواننده با آهنگی از موسيقی سرگرم هست. اين موسيقی خوش آيند، روانی، سادگی فكر و صراحت اين استاد در سخن و جوانی و شادابی روح شاعر مشعر او را بی اندازه طرب ناک و دل انگيز ساخته است.

منوچهری، عشرت طلب و دوستدار شراب و عیش مدام بود و پیداست که جوانی و اندک سالی وی، خود یکی از اسباب عمده این حال در او بوده است و او از بیان آرزوها و خواستاری لذات گوناگون خود در اشعار، ابا و امتناعی نداشت.

وی در مدح نیز افراط کرد و مانند فرخی، غالب امراء دربار غزنوی را ستود. با این مزیت که تشبیب های قصاید مدحی (آوردن ابیاتی در ذکر علاقه و جوانی یا وصف محیط زیست در ابتدای قصیده) او از همه حیث، بر قسمت مدح، فزونی و برتری دارد.

منوچهری در استفاده از كلمات و تركيبات بی پروا است و علاوه بر اين در بعضی از قصائدش بيشتر بدنبال لفظ بوده تا معنی. چيزي كه در بيشتر شعرهای منوچهری به چشم می خورد توجه او به تشبيهات بديع است.

در شعرهای منوچهری، تكرار بعضی از مضمون ها در قالب مسمط دیده می شود.این قالب شعری ظاهراً از مبدعات اوست زيرا پيش از او در شعرهای فارسی اثری از اين نوع سبک شعر نمی يابيم.

منوچهری در وصف محیط زیست چیره دست است و این مضامین را زیاد در این نوع خاص از شعر یعنی مسمط به کار برده هست. از ميان شاعران بعد از او، لامعی گرگانی اين سبک كار او را دنبال کرد. استعمال كلمات عربی بيش از حد نياز كه جهت فارسی زبانان چه در دوره منوچهری و چه بعد از آن فهم شعر او را مشكل می كرده و می كند.

منوچهري حد ّ و قيدی در اين كار نمي آشنایی و در بعضي از قصائدش استفاده از كلمات عربي را به حد ّ افراط كشانده هست. با تمام اين احوال قدرت منوچهري در گنجاندن كلمات و تركيبات عربي در زبان فارسي به حدي است كه عيب كار او را از نظر دور مي دارد.

از تمام اين موارد كه بگذريم سخن منوچهري راحت و قدرت اين شاعر در وصف در حدي است كه مي توان او را از اين حيث در ميان شاعران قصيده گوي عهد غزنوي ممتاز دانست.

آثار منوچهری

منوچهری دامغانی

دیوان منوچهری مشتمل بر اشعاری است که در قالب غزل، قصیده، مسمط، قطعه، و ترکیب بند سروده شده است و موضوعاتی چون ستایش، وصف، و خمریه را در بر می گیرد. منوچهری قالب مسمط را جهت نخستین بار در شعر پارسی پدید آورده است.

اشعار او معمولاً در دو سبک می باشد. یا تغزل و اشعاری که به جوانی او هنگام شاعری باز می گردد و دیگری مدح و ستایش سلاطین و بزرگان زمانه که از رسوم معمول شاعری آن وقت بوده هست. در شعرهای او مفردات و اصطلاحات عربی بسیار دیده می شود که توانایی او در ادبیات عرب را منعکس می سازد.

دیوان شعرهای او مشمول بر ۲۸۱۷ بیت با تصحیح عزیزالله علیزاده در قالب های قصیده، قطعه، مسمط، رباعی، دوبیتی و ابیات دیگر در انتشارات فردوس در پایتخت کشور عزیزمان ایران در سال۱۳۹۰ در ۳۳۶ صفحه انتشار یافته است.

وفات منوچهری دامغانی

درگذشت او به سال ۴۳۲ ه.ق. نوشته شده است هست. در شعرهای او تا حوادث سال ۴۳۰ و ۴۳۱ دیده می شود ولی از آن بعد اثری از وقایع تاریخی در دیوان او مشهود نیست.

گردآوری: بخش علمی بیتوته

واژه های کلیدی: درباره | زندگی | آشنایی | زندگینامه شعرا و دانشمندان