موضوع تعرض یک ناظم به تعدادی از دانش آموزان یک بار دیگر جای خالی ساختن فرهنگ و لزوم اجرای سند ۲۰۳۰ و نبود آموزش پرسشها جنسی در مراکز آموزشی را یادآور شد.

خانواده ها چطور می توانند پرسشها جنسی را به فرزندانشان آموزش دهند؟

رسانه ای شدن عنوان تعرض یک ناظم در مدرسه غیردولتی به تعدادی از دانش آموزان، تحلیل های جامعه شناسی و روان شناسی متفاوتی را مطرح کرد و با تصویر العمل هایی بسیاری همراه شد. این مساله بیش از همه یک بار دیگر جای خالی ساختن فرهنگ و لزوم اجرای سند ۲۰۳۰ را یادآور شد و نبود آموزش پرسشها جنسی در مراکز آموزشی را گوشزد کرد. ولی نقش خانواده ها در این ساختن فرهنگ به چه میزان است؟

عبارات مهم : روابط عاطفی – اعضای خود
سید محسن فاطمی ـ فوق دکترای روانشناسی از دانشگاه هاروارد آمریکا ـ که تالیفات مختلفی در حوزه های روانشناسی آموزش و ارتباطات به زبان های انگلیسی و فارسی دارد، راجع به ساختن فرهنگ و نقش خانواده ها در آموزش پرسشها جنسی به فرزندانشان به سوالات ایسنا، پاسخ داده که آن را در ادامه می خوانید.

– با توجه به اینکه در فرهنگ خانواده های ایرانی محدودیت هایی جهت مطرح کردن یا صحبت راجع به پرسشها جنسی وجود داشته، حالا شاهد نسلی هستیم که تشکیل خانواده داده و با توجه به اینکه مطرح کردن این پرسشها در آن وقت برایش تابو بوده باید پرسشها مورد نیاز در این زمینه را به فرزند خود نیز آموزش دهد. با این وجود خانواده ها چطور می توانند این فرهنگ را نهادینه کرده و پرسشها جنسی را به فرزندانشان آموزش دهند؟

زمانی که اکسیژن عاطفی در یک خانواده پایین باشد و توزیع آن به میزان مناسب اتفاق نیفتد، امکان رشد چالش ها، مشکل ها، ناهنجاری ها و پرسشها زیاد خواهد بود. یکی از مهمترین عواملی که می تواند در تقویت اکسیژن عاطفی نقش داشته باشد، صمیمیت بین اعضای خانواده هست. زمانی که ما از صمیمیت در خانواده صحبت می کنیم، در تحقق این صمیمیت عنصرهای مختلفی از اهمیت و ارزش برخوردار هست. یکی از آنها، این است که تا چه اندازه اعضای خانواده در کنار یکدیگر از همراهی، همدلی و دسترس بودن عاطفی برخوردار هستند. وقتی خانواده از لحاظ عاطفی در دسترس نباشند ولو اینکه از لحاظ فیزیکی در کنار هم باشند، امکان رشد عوامل تخریب زا در آنها زیاد و بالاتر خواهد بود. هیجان ها از اهمیت بالایی در ارتباط ها برخوردار هستند. هیجان ها در واقع به ما جهت می دهند و می گویند چه مسائلی مهم هستند و چه مسائلی مهم نیستند. در خانواده ای که آگاهی و مدیریت هیجانی وجود ندارد، افراد سردرگم هستند و در گیجی هیجانی قرار می گیرند، بنابراین صمیمیت ها کمتر خواهد شد.

اکسیژن عاطفی موجب می شود کری و کوری هیجانی از بین برود. در خانواده ای که گیجی، کری و کوری هیجانی وجود داشته باشد، آثار آن می تواند در روابط بین فردی و درون فردی نقش آفرینی کند. زمانی که خانواده نتواند در دسترس بودن عاطفی را جهت اعضای خودش معنا کند، اعضای آن مثل جزایر تنهایی می شوند که صدا، نیاز و خواسته یکدیگر را نمی شنوند، به آن توجه نمی کنند و با تمناهای عاطفی یکدیگر کاملا نامأنوس و بیگانه هستند. به هر میزان که فقدان آشنایی با تمناهای همدیگر در یک خانواده زیاد باشد، بار کدورت ها، ناراحتی و چالش در خانواده زیاد خواهد بود. یکی از نکات بسیار مهمی که در سال های اخیر هم در حوزه پرهیزگاری مورد توجه قرار گرفته، اهمیت بالای بسترسازی هیجانی حتی در به کار انداختن توانایی یا مولفه های شناختی اعضای خانواده هست. هنگامی که اعضای خانواده در کنار هم هستند و نتوانند با یکدیگر راجع به نیازها، خواسته ها و دردها گفت وگو کنند و در گاردهای متفاوت در حالت تدافعی باشند، نشان دهنده آسیب های بسیار بالاست.

مهمترین نشانه خانواده در فرهنگ دینی ما رسیدن به آرامش هست. اگر در رابطه ای آرامش باشد انسان ها در پل های اعتمادی که بین هم ایجاد می کنند، به آسانی رفت و آمد می کنند و خواسته ها و نیازهایشان را با یکدیگر در میان می گذارند. زمانی که خانواده ای این فضا را فراهم نکند و پل سازی با مانع و مسئله برخوردار باشد، می تواند دشواری های بسیار زیادی را در سطوح گوناگون ایجاد کند که یکی از آنها عبارت است از اینکه اعضای خانواده حرف های یکدیگر را درک نکنند یا اساسا حرف دل و نیت خواسته خودشان را کاملا مکتوم نگه دارند. این مکتوم بودن در بسیاری از موارد مسمومیت های بسیار زیادی را به وجود خواهد آورد.

وقتی در خانواده اعتماد به نفس خشک شود، توانمندی افراد مورد بی توجهی قرار بگیرد، دوری عاطفی و تحقیر همراه با فقدان آموزش وجود داشته باشد، امکان رشد هوای مسموم نیز زیاد می شود. زمانی که اتفاقی متوجه اعضای خانواده شود و این اتفاق حتی به صورت کلامی جهت آنها قابل تصور نباشد تا مساله را مطرح کنند، نشان دهنده یک مسئله بزرگ در خانواده است که چه چیزی موجب شده است فضای خشک و سرد خانوادگی، رابطه ها را آنقدر دور کند که انسان ها در کنار مشکل ها و ناراحتی ها نتوانند با دغدغه های یکدیگر آشنا شوند یا از آن گاهی داشته باشند. در بسیاری از مطالعات نشان داده شده، یکی از مهمترین بسترهای تفکر نقاد که در کُرس های دانشگاهی مورد توجه قرار می گیرد، می تواند در خانواده اتفاق بیفتند. خانواده ای که روی استقلال آن در میدان چالش ها با چابکی، قدرت، ابتکار عمل و خلاقیت بهتر با پرسشها برخورد کنند.

مواجهه یک نسل آموزش‌ندیده با پرسشها جنسی فرزندان‌شان

– شما به عنوان یک روانشناس چه راهکاری جهت خانواده ها در برخورد با این مقوله مطرح می کنید؟

توجه به پرسشها خانوادگی نیازمند یکسری از آگاهی ها، مهارت ها و ارتباطات خاص هست. هنگامی که فرزند از نظر روانشناسی رشد وارد مرحله بلوغ می شود، می تواند با تغییراتی از جمله تغییرات هورمونی، فیزیولوژیکی یا احساسی همراه باشد که در سطوح متفاوت اتفاق بیفتد. اگر پدر و مادر به اینکه در هر دوره ای باید چگونه با شاخصه ها و مقتضیات آن دوره برخورد شود، آگاه نباشند، این عنوان به یک چالش تبدیل می شود.

جهت مثال فرزند ها بین ۱۲ تا ۱۹ سالگی در دوره نوجوانی از شاخصه های خاصی برخوردار هستند و برایشان مهم است که پدر و مادر در این دوره آنها را کنترل یا با شماتت و به صورت تحکمی برخورد نکنند. این عنوان به معنای این نیست که پدر و مادر در این زمینه نظارت نداشته باشند، در واقع نظارت غیر از کنترل هست. ولی اگر فرزند ها در این دوره احساس کنند پدر و مادر دائم به آنها گیر می دهند و در تجسس لباس ها، کتاب ها و وسایل شخصی آنها هستند، می تواند فاصله ها را زیاد کند.

ویژگی فرزند ها در این دوره خاص است و آنها انتظار دارند هنگامی که در دوره بلوغشان صحبت می کنند مخاطب به حرف آنها توجه کند لیکن فکر می کنند حرف آنها مهمترین حرف سرنوشت هست. انتظار دارند با آنها با احترام بالا برخورد شود. جنبه اکتشافی خاصی دارند و حتی با دوستان خود زیاد در عوامل کشف هویت خودشان ارتباط برقرار می کنند. اگر پدر و مادر در این دوره اشتباه واکنش‌ها کنند یا مهارت های ارتباط با فرزند را ندانند و از نیازهای خاص این دوره آگاهی نداشته باشند، ممکن است با پرسشها جدی مواجه شوند. این عنوان در روایت ها نیز توصیه شده است است و حضرت امیر المومنین (ع) نیز اشاره کرده اند که فرزند ها در دوره نوجوانی حکم مشاوره و وزیر دارند و پدر و مادر فقط نباید برخورد تحکمی با آنها داشته باشند، بلکه باید برخوردها با احترام، شخصیت دادن بالا و فعال کردن در تصمیم گیری و تحکیم بالا باشد. آشنایی پدر و مادر از مقتضیات دوران سنی یکی از عوامل بسیار مهم است و آنها باید نسبت به برخورد با لوازم آن دوره آگاهی داشته باشند. پدر و مادر باید از مهارت یا آگاهی های مورد نیاز برخوردار باشند یا اگر نیستند، آن را فرا بگیرند. در کنار این عنوان بتوانند با کارکردن روی اکسیژن عاطفی خانواده زمینه ارتباط سالم را زیاد ایجاد کنند لیکن فقدان ارتباط سالم می تواند آسیب های مختلفی را به وجود بیاورد.

– نقش تربیتی خانواده ها در تقویت یک رابطه سالم و مطلوب چگونه است؟

وجود اکسیژن عاطفی بالا در خانواده به استحکام روابط عاطفی بسیار کمک می کند. به هر میزان که پدر و مادر در دسترس بودن عاطفی جهت فرزندان در عمل ایجاد کنند بستر سازی فضای مناسب بهتر اتفاق خواهد افتاد. هنگامی که از در دسترس بودن عاطفی صحبت می کنیم رفاقت، همراهی، همدلی، دوستی و توجه به تمناهای عاطفی اعضای خانواده در صدر مباحث مهم قرار می گیرد. خانواده هایی که از اکسیژن عاطفی بالا برخوردار هستند با شیوه های متفاوتی نسبت به مسئله با خانواده برخورد می کنند. در سالم ترین خانواده ها نیز می تواند مسئله وجود داشته باشد ولی یکی از مهمترین خصایص خانواده های سلامت محور در برابر خانواده های ناسالم به وجه برخورد با پرسشها برمی گردد. در خانواده هایی که سلامت در ارتباط موجود نیست، پرخاشگری، تحکم، تحقیر، استهزا، حالت تدافعی، کنایه و اشاره های تند از بسامد بالا برخوردار هست. در خانواده های سلامت محور نحوه ارائه مسئله و وجه بیانی مرتبط با مسئله متفاوت است.