در فعالیتی علمی پژوهشی که نتیجه های آن اخیراً انتشار یافته هست، محققان ایرانی “اقتصاد زباله ای” را مورد بررسی قرار داده و به جنبه های متفاوت آن به عنوان اقتصادی غیررسمی اشاره کرده اند.

اقتصاد زباله ای/درآمدزایی ۲.۲ میلیارد تومانی از زباله های تهران

در حواشی و بعد کرانه های اکثر محیط های شهری ایران، به خاص کلان شهرهای ملی و منطقه ای، همچون سایر کشورهایی که در آرزو و تکاپوی پیشرفت هستند، فقر دارای مدل انباشتگی منحصربه فرد و روبه افزایشی هست؛ به گونه ای که از واپسین دهه های قرن بیستم بود که پدیده ای به نام «شهری شدن فقر» با بازتاب هایی نظیر ساخت یابی سکونت گاه های غیررسمی و حاشیه نشینی رشد یافت.

عبارات مهم : مدیریت – روزانه
حاشیه جنوبی کلان شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران به عنوان یکی از کانون های تجمع افراد کم درآمد و فقیر در قالب سکونت گاه های غیررسمی و رسمی فقیرنشین، دارای پرسشها و پدیده های نوظهور بسیاری است که با آشنایی آن می توان در جهت کمک به تعدیل فقر فضایی و انباشتگی آن در حاشیه این کلان شهر ملی و همچنین اقتصاد منطقه ای، اقدام مؤثری به عمل آورد.

در همین خصوص پژوهشی به وسیله محققانی از دانشگاه خوارزمی انجام شده است که در آن تلاش شده است است تا ضمن معرفی گونه ی جدیدی از اقتصاد غیررسمی تحت عنوان «اقتصاد زباله ای» که در اطراف کلان شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران دایر هست، به بررسی علل وجودی و همچنین پیامدهای فضایی آن پرداخته شود.

تولید روزانه ۵۰ هزار تن زباله

به بیان محققان فوق و بنا بر اطلاعات موجود، در کشور کشور عزیزمان ایران روزانه در حدود ۵۰ هزار تن زباله تولید می شود که سهم شهری همچون پایتخت کشور عزیزمان ایران در تولید زباله، نزدیک به هفت هزار و ۵۰۰ تن در روزهای معمول سال و ۱۱ هزار تن در روزهای نهایی سال هست. بر این شالوده، زیاد شهرها به خاص شهرهای پرجمعیت کشور با پدیده ی روبه گسترشی تحت عنوان “زباله گردی” مواجه هستند که به معنای جمع آوری ضایعات قابل فروش به وسیله ی افراد کم درآمد و فقیر جامعه است.

در این تحقیق توصیفی – تحلیلی، جهت گردآوری داده ها و اطلاعات از بررسی های اسنادی و میدانی استفاده شده است هست. در مطالعات اسنادی، منابع خارجی و داخلی اعم از کتب، گزارش ها، مقالات و پایان نامه هایی که در خصوص اقتصاد غیررسمی و همچنین آمار تولید زباله انتشاریافته، بازخوانی شد.

همچنین به منظور برداشت اطلاعات میدانی، از سطح شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران و سکونت گاه های اطراف آن، نمونه های هدفمند گزینش شد. محله های شهرک غرب، اطراف ترمینال جنوب، سه راه آذری و یافتآباد در سطح شهر جهت مصاحبه با زباله گردها و همچنین روستائیان محمودآباد خالصه، زمان آباد و اسلام آباد جهت انجام مصاحبه هدفمند و کسب اطلاعات در خصوص پیامدهای پدیده مورد بحث، گزینش شدند.

زباله هایی که درآمدزا شدند

سرمایه ارزشمندی به نام”زباله”

بررسی ها نشان می دهد که ضایعاتی نظیر انواع قوطی، اجسام فلزی و مواد پلاستیکی به سه طریق جستجو در درون سطل های زباله محلات و کوچه ها، مراجعه به درب منازل و خرید ضایعات از خانوارها و همچنین از طریق زیرورو کردن محل دپوی زباله های شهری گردآوری می شوند.

رشد زباله گردی به گونه ای بوده که یک شرکت اقتصادی خاصی را بنیان قرار داده و امروز گونه جدیدی از اقتصاد غیررسمی تحت عنوان اقتصاد زباله ای مطرح شده است هست. در حقیقت اقتصاد زباله ای، بیانی از سازوکار و نظام کسب درآمد از زباله ها و پسماندهای شهری است که به وسیله بخش خاصی از افراد جامعه صورت می گیرد.

آن چنان که دکتر حسن افراخته، استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی و همکارش در این پژوهش می گویند: «بنا بر آمار موجود، در هر شبانه روز به طور میانگین ۲۸۰۰ تن زباله خشک مشمول بر مقوا، پلاستیک، شیشه، فلزات، نان خشک و غیره در پایتخت کشور عزیزمان ایران جمع آوری می شود که قابل بازیافت است و هر تن آن در حال حاضر به مبلغ ۸۰۰ هزار تومان به وسیله پیمانکاران بازیافت پسماند فروخته می شود (درحالی که حداکثر ۶۰۰ هزار تومان هزینه کردهاند).

روزانه از درون زباله های شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران ضایعاتی به ارزش تقریبی دو میلیارد و ۲۴۰ میلیون تومان استخراج می شود. به عبارتی میتوان گفت، ارزش اولیه سرمایه در گردش درون اقتصاد زباله ای در پیراشهر پایتخت کشور عزیزمان ایران حدود یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومان در روز است».

این محققان می افزایند: «در خصوص سرمایه در گردش اقتصاد زباله ای این توصیه را نیز می توان افزود که بُرد مکانی این سرمایه و اثرات آن، محدود به منطقه پایتخت کشور عزیزمان ایران نیست، بلکه سایر استان های کشور نیز از این جریان سرمایه ی در گردش، به نوعی منتفع می شوند به طوری که مثلاً ضایعات آهنی به کارخانه های ذوب آهن نواحی متفاوت کشور اعم از اصفهان، یزد، نیشابور، تبریز، بناب، اردبیل و مشهد ارسال میشود. همچنین این سرمایه، زمینه ساز تقویت پیوندهای اقتصادی با سایر کشورهای دنیا (نظیر آلمان، هند و چین) شده است است».

در کشور ما و خصوصاً تهران، به علت وجود ثروت نفت و عوارض شهری که با کمترین تلاش، بیشترین منابع سرمایه ای را در اختیار مدیریت شهری قرار می دهد، دولت و شهرداری چندان انگیزه ای جهت استفاده از ثروت روزانه یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومانی در شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران ندارند؛ ازاین رو است که در پایتخت کشور عزیزمان ایران نه آموزش مدونی جهت تفکیک زباله به شهروندان داده می شود، نه سطل های تفکیکی و بهداشتی زباله را می توان شاهد بود، در عوض، سرمایه ارزشمندی همچون زباله، مفت به بخش غیررسمی سپرده می شود.

دکتر افراخته و همکارش ادامه می دهند: «در خصوص پدیده ی اقتصاد زباله ای می توان به دو شاخصه مهم این اقتصاد غیررسمی اشاره داشت که تاکنون ضامن پویایی آن بوده است: اول آنکه به لحاظ نیروی کار موردنیاز جهت فعالیت در این بخش، هیچ محدودیت سنی، جنسی، نژادی و تحصیلاتی جهت علاقمندان به فعالیت در این حوزه وجود ندارد. دیگر آن که، با اندک فعالیت انجام داده شده است که نیازمند کمترین تخصص است (نظیر آتش زدن زباله ها یا خُرد کردن شیشه ها) سودی نصیب افراد و فعالان می شود».

اختصاص میلیاردها تومان جهت یک اقتصاد غیر رسمی و مخرب

آن ها اعتقاد دارند از اثرات و پیامدهای این پدیده ی اقتصادی می توان به سه نتیجه کلی رسید:

– ایجاد آشفتگی ها و بی سامانی هایی که منجر به اختلال در زندگی ساکنان روستاهای پیراشهری شده است است؛

– بهره کشی و استثمار نیروی کار که از کودکان ۱۰ ساله تا زنان را مشمول بر می شود؛

-و اعطای رانت ها و فسادهایی که بخش های رسمی و دولتی مجاور با بخش اقتصاد زباله ای، مرتکب می شوند. به طور مثال اینکه، از هر خانوار تهرانی روزانه ۱۰۰ تومان بابت جمع آوری پسماند دریافت می شود که هر سال مبلغی در حدود ۴۵۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان هزینه مستقیم از جیب مردم است».

در این پژوهش، محققان با طرح سوالاتی مدعی شدند که حالا این عنوان مطرح می شود که بدین سان، مردم پایتخت کشور عزیزمان ایران هر سال چندین میلیارد تومان هزینه می کنند تا یک اقتصاد غیررسمی و مخربزیست ناحیه تهران، سربرآورد؟ آیا چیزی غیر از وجود فساد و ناکارآمدی مدیران و برنامه ها میتواند توجیه گر این قبیل پرسش ها باشد؟ می توان گفت تصمیمگیران در قبال فقرا مسئولیت چندانی قبول نکرده و آن ها را جهت استثمار در اختیار سوداگران قرار داده اند. این در حالی است که می شود با ظرفیت منابع سرمایه ای اقتصاد زباله ای (ضایعات قابل بازیافت) و مدیریت عقلایی آن، کارها مناسب و یاری گر جریان توسعه کشور در پیش گرفت.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی و همکارش، دو اقدام اساسی را در این خصوص بدین گونه شرح می دهند: «اول آنکه فرآوری زباله ها به طور کامل در چارچوب بخش رسمی باشد تا با پیاده سازی ضوابط و قوانین، نیروی کار فعال در این حوزه به حداقل های حقوقی دست یابند و جریان استثماری حاکم، برچیده شود و تولید ثروت ناشی از این بخش، کمک رسان منابع درآمدی دولت باشد؛ درنهایت نیز بتوان به سوی صنایع سبز و تولیداتی نظیر انرژی سازگار با محیط زیست (مانند برق زباله ای) گام برداشت.

دوم اینکه، کشورهایی نظیر کشورهای اروپایی، پیشگام در بحث فرآوری از زباله ها جهت رشد بخشیدن به بخش صنایع سبز هستند. در سال های اخیر نیز شاهد علاقمندی آنان به استفاده از منابع زباله ای کشور ما بوده ایم. ازاین رو چنانچه زباله در بخش رسمی مدیریت شود، می تواند ابزاری جهت گسترش مناسبات اقتصادی کشور عزیزمان ایران با سایر کشورها باشد. به عبارتی، با مدیریت صحیح زباله ها می توان به تقویت قدرت دیپلماسی اقتصادی کشور در حوزه ی کشورهای پیشرفته نائل آمد».

این نقطه نظرات که در پی انجام پژوهشی عمیق، ارائه شده است اند، به وسیله فصل نامه «اقتصاد فضا و توسعه روستایی» و به صورت مقاله ای علمی پژوهشی انتشار یافته اند.

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
semorgh.com/news
منبع: isna.ir

بازدید مطلب: 7