دلایل خطرناک بودن زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران چیست؟

۱۰ دلیلی که زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران را ترسناک می کند

خبرآنلاین نوشت: «ساختمانی می ریزد، آتش سوزی رخ می دهد، در شهری زلزله ای می آید و بحث ها راجع به خطرات مرگبار زلزله احتمالی پایتخت کشور عزیزمان ایران زیاد می شود، از یک شهروند عادی تا شهردار پایتخت کشور عزیزمان ایران همگی راجع به مدیرت بحران، ایمن سازی ساختمان ها و … صحبت می کنند ولی چندی بعد ناگهان این عنوان فراموش می شود انگار دیگر چون ساختمانی نریخته قرار نیست در پایتخت کشور عزیزمان ایران زلزله بیاید.

عبارات مهم : برنامه ریزی – کوتاه مدت
اما زمین شناسان بر این باور نیستند، گسل شمال پایتخت کشور عزیزمان ایران در ۳۰ هزار سال گذشته حدود هر سه هزار و پانصد هزار سال یک لرزه حدود ۷ ریشتری داشته و آخرین زلزله ۷ ریشتری هم جهت ۳۲۰۰ سال پیش است که گفته می شود تمدن قیطریه را از بین برده است و ما الان در محدوده زمانی گسیختگی مجدد گسل شمال پایتخت کشور عزیزمان ایران قرار گرفتیم. به گفته متخصصان این زلزله احتمالی پیامدهای بسیار مرگباری هم دارد، آینده نگری ها از فوت ده ها هزار نفر تا میلیون ها نفر می گوید.

دکتر فریبرز ناطقی الهی، مهندس زلزله و مقام سازی و استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی در این رابطه می گوید: در کشورهای مشابه و شهرهای لرزه خیز گویا راه جهت اصلاح و توانمند کردن شهر در برابر زلزله فراهم شده است و در عمل هم جواب داده! حال آیا ما این مقدار عقب کشیده ایم و عملا، در حال تسلیم و انتظار فاجعه، ادامه حیات می دهیم، یک پرسش کلیدی است.

برای این پرسش کلیدی و علل آسیب پذیری پایتخت کشور عزیزمان ایران در زلزله که جوابش شاید بتواند موجب برنامه ای تازه جهت مدیریت زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران شود ناطقی خود پاسخی داده است:

۱- جمعیت – فقر و بیکاری – حاشیه نشینی

بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی و تحریم ها، سه نوع مهاجرت به شهرهای بزرگ تر از جمله پایتخت کشور عزیزمان ایران بصورت جدی در کشور عزیزمان ایران شروع شد؛ اول مهاجرت مردم جنگ زده، دوم مهاجرت مردمی که به علت تحریم ها و نبود رونق اقتصادی از شهر خود می رفتند و سوم سرمایه داران شهرها و روستاها که جهت گم شدن در انبوه مردم و به چشم نیامدن در شهرهای کوچک تر مهاجرت کردند.

گروه اول و دوم با امکانات کمتر جذب حاشیه نشینی و مهاجران نوع سوم به مناطق به اصطلاح شمال شهر کشیده شدند و حالا هر دو دسته اسباب آسیب پذیری شهر شدند؛ حاشیه نشینان با پناه بردن به بناهای فاقد هرگونه مقاومت در برابر زلزله و ثروتمندان مهاجر به مناطق شمالی شهر و ورود انبوه ثروت آنها به ساخت برج ها و رونق ساخت و سازها و اضافه کردن بر تعداد ساختمانهای گرانتر ولی بی کیفیت و جذب تعداد کثیری از جمعیت کشور به این ساختمانها منجر به در خطر افتادن شهر شدند. اکنون در پایتخت کشور عزیزمان ایران ۴.۵ میلیون در حاشیه پایتخت کشور عزیزمان ایران زندگی می کنند؛ در منازلی که فاقد هرگونه مقاومتی هست، به همین دلایل یک تکان بزرگ زمین در پایتخت کشور عزیزمان ایران آسیب پذیری سنگینی به ساختمانهای به اصطلاح مهندسی، سازه های بی کیفیت که در دوران رونق ساخت و ساز سریع پایتخت کشور عزیزمان ایران در سالهای پیشین ساخته شده است اند، می توان متصور بود!

پس فقر، بیکاری و در مواردی ثروتمندی یکی از عوامل مستقیم و غیر مستقیم موجبات آسیب پذیری شهر را فراهم ساخت که در این امر عدم مداخله دولتمردان و شهرداری های وقت نیز خود به این امر دامن زد که حقیقتا نابخشودنی است

دلایل خطرناک بودن زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران چیست؟

۲- باورهای سنتی و اعتقادی

در طول تاریخ کشور عزیزمان ایران و شکل گیری اعتقادات و باورها و با توجه به تاریخ پر تلاطم آن از سوی اقوام متفاوت به هر حال باورها و عقایدی در فرهنگ جاری کشور شکل گرفته هست. این باور در خصوص بلایا و حوادث درست یا غلط یک شکل تسلیم و زانو زدن شده است و عملا متقاعد شدن به امر تسلیم، رنگ زیادی به خود گرفته است. در عقاید مذهبی ما نیز علی رغم تسلیم در امر خالق جای نیامده که به عنوان نمونه شما همه چیز را به امان خدا رها کنید! به عنوان نمونه در مسیل رودخانه منزل بنا کنید و بعد بگوید تقدیر هر چه است همان خواهد شد! بله در “نهایت” تقدیر بر تدبیر غلبه دارد ولی این که نهایت چیست، قابل تامل هست، یا به عبارتی تقدیر همان نقطه تقدیر و تسلیم روز واقعه است نه جلوتر نه عقب تر و تا نرسد وجود فعلی ندارد.

۳- وسعت

آسیب پذیری در رابطه با زلزله بدون شک با وسعت و جمعیت منطقه مورد نظر رابطه مستقیم دارد. فرض کنید اگر شهر مورد نظر یک کیلومتر در یک کیلومتر باشد هم می شود آسیب پذیری دقیق ان را ارزیابی کرد هم می شود درمان را انجام داد و هم برنامه مقابله طراحی کرد. این در حالی است که اگر منطقه به ده کیلومتر در ده کیلومتر تغیر یابد مسلما این فرایند و مدیریت آن بصورت تصاعدی بالا رفته و مسایل دیگر ده برابر نخواهند بود بلکه صدها برابر خواهد شد.

حال پایتخت کشور عزیزمان ایران بزرگ را با ابعاد موجود فرض کنید از شرق به لواسانات و تا کم و بیش فیروزکوه، از جنوب تا پایینتر تا فرودگاه امام و از غرب به کرج و تا هشتگرد، امروزه وسعت پیدا کرده هست. حقیقتا این وسعت با چه امکاناتی قابل مدیریت می تواند باشد؟

بسیاری از کارخانجات و کارگاه های شیمیای که ساخت آنها به بیش از ۵۰ سال پیش برمی گردد، پالایشگاه پایتخت کشور عزیزمان ایران و … بسیاری از بناهایی که ابتدای ترین موارد ایمنی را در برابر نه تنها زلزله بلکه یک سانحه کوچک را هم ندارند! حال باید پرسش شود آیا اجازه بزرگ شدن پایتخت کشور عزیزمان ایران تا این حد داده شد و باید قبول کرد که این وسعت بزرگ شهری، خود یکی از مشکلترین عوامل آسیب پذیری پایتخت کشور عزیزمان ایران باید قلمداد شود.

– لرزه خیزی بالا

موقعیت قرارگیری پایتخت کشور عزیزمان ایران حقیقتا تمام مسایل زلزله را در خود جا می دهد؛ پایتخت کشور عزیزمان ایران اولیه شاید جهت جمعیتی به عنوان نمونه ۷۰۰ هزار نفر خوب بود ولی در وقت پهلوی جهت شهری ۴ میلیون نفر نفر برنامه ریزی شد و سپس در اواخر دوران رژیم قبل و بعد از انقلاب به علت عدم درک و توجه مسئولان شهری ناگهان شهر وارد پهنه های خطرناک شد. ساخت و سازها در عمل در محدوده گسل ها انجام شد. ۵-۶ گسل مهم در شمال و جنوب پایتخت کشور عزیزمان ایران و به تازگی وسط پایتخت کشور عزیزمان ایران کنار برج میلاد و گسل های پر اهمیت شرق و غرب پایتخت کشور عزیزمان ایران از فیروزکوه تا اشتهارد و بنا به گفته زمین شناسان ٦٠ گسل فرعی و تازه تعدادی ریز گسل و گسلهای ناشناخته در پایتخت کشور عزیزمان ایران وجود دارد، دقیقا بااهمیت ترین علت در آسیب پذیری پایتخت کشور عزیزمان ایران در برابر زلزله همین موقعیت جغرافیای آن می تواند محسوب شود. به عبارتی یا روی گسلی هستیم یا نزدیک گسل.

گفتنی است که آسیب پذیری ساختمانها و مستحدثات تابع مسایل عدیده هستند که یکی از آنها فاصله با کانون زلزله، گسلش رخ داده، محتوی فرکانسی، بزرگی، مدت وقت و … هست. ولی به هر حال موجب مهم و منشاء نیروهای ناخواسته بر مستحدثات، مردم و المانهای شهری هست. از سوی دیگر باید دانست که این پهنه متاسفانه آن قدر هم آرام نیست و فعالیت های لرزه ای زیادی در منطقه وجود دارد.

تصویر زیر نمونه فعالیت های لرزه ای در پهنه پایتخت کشور عزیزمان ایران بزرگ را نشان می دهد. دایره ها، زلزله و بزرگی دایره ها بزرگی زلزله ها را نشان می دهد که با یک نگاه می شود پی به فعال بودن پهنه برد و حقیقتا دلواپس آسیب پذیری سنگین آن بود.

– بافت های فرسوده

بافت فرسوده از نظر معماران و شهر سازان یک معنی و از نظر مهندسان سازه و زلزله یک تعریف دیگر دارد.

از نظر مهندسان زلزله، ساختمانی مشمول بر بافت فرسوده می شود که فاقد ضوابط مقاومت در برابر زلزله باشد. مصالح بنا، نیمه اسکلت، اسکلت دار فاقد سیستم بار بر زلزله، سیستم های مختلط از مصالح گوناگون و… تماما در محدوده فرسوده قرار می گیرد. آن چه در ادبیات امروزی جهت بافت فرسوده در کشور استفاده می شود منطقه ای است که بناهای خشتی و گلی و یا بافت های حاشیه شهر را مشمول بر می شود و آمار آن مسلما زیاد است حتی بدون تعریف سازه ای آنها! اگر ملاک را همان تعریف مهندسی سازه و زلزله فرض کنیم بدون شک آمار مشمول بر زیاد ساختمان های شهر می شود. این بناها عموما کوتاه قامت هستند و در امداد و نجات شاید بتوان فرض کرد دسترسی به آنها در کوچه های تنگ، با حداقل اوار برداری، کمی راحت تر باشد لذا باید قبول کرد تخریب و آسیب پذیری این بناها زیاد هست، ولی از سویی شاید امکان نجات کمی بهتر از تخریب بلندمرتبه ها باشد. در ضمن توجه به امار زیاد اینگونه بناها انتظار می رود که در زلزله این بافت ها مجبور اسیب زیاد شوند و بدلیل عدم دسترسی راحت و سهل به آنها از میان تخریب های منطقه ای آمار بسیار ناخوشایندی از آسیب پذیری در پایتخت کشور عزیزمان ایران رخ دهد.

استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی راجع به زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران می‌گوید: خارجی‌ها مثلی دارند بر این معنا که اگر باوری است راهی برایش پیدا می‌شود، حال این مثل در قالب کشور ما عملا کجا قرار می‌گیرد؟

۶- بافت های جدید

شاید در نگاه اول تصور این باشد که بافت های جدیدتر حتما در برابر زلزله در امان خواهند بود. همانگونه که قبلا بحث شد زلزله و لرزه خیزی منطقه و در همین وادی، خاک کانون زلزله تا ساختمان مورد نظر، نیز اثرات مستقیمی روی آسیب پذیری ساختمانها دارند. جهت مثال اگر زلزله ای با فاصله ای کمی دورتر از شهر رخ دهد احتمال خسارات جدی به سازه های بلند مرتبه و بافت تازه شاید شدیدتر از بافت های فرسوده باشد!

مطلب دیگر در این بافت ها تعداد زیاد افرادی که در آنها سکونت می کنند و بدتر از همه آتش سوزی های بعد از زلزله به علت وجود گاز در شبکه گسترده سازه هست. با یادآوری پلاسکو و نحوه امداد رسانی در این نوع سازه ها صد البته نگرانی های زیادی از این نوع سازه ها در وقت زلزله انتظار می رود. البته تصور بر این است که بدلیل مهندسی ساز بودن این نوع سازه ها و رعایت حداقل مهندسی در آنها می بایستی شرایط را بهتر کند.

البته آسیب پذیری این نوع بناها کاملا منوط به نظارت و مصالح مصرفی است که خود دلواپس کننده هست. بخصوص اگر این ساختمانها در اوج رونق ساخت و ساز پایتخت کشور عزیزمان ایران به عنوان نمونه طی ٢٠ سال گذشته ساخته شده است باشد که حقیقتا بر اساس مطالعات دقیق، نظارت بسیاری کمی در مراحل ساخت انها شده است هست. بعد باید نتیجه گرفت که بافت های تازه که عموما یک حرکت به سمت تجاوز به حریم گسلهای شمال پایتخت کشور عزیزمان ایران را داشته اند نیز بدلیل مسایلی که بیان شد خود در آسیب پذیری مستقیم و بخصوص غیر مستقیم (آتش سوزی و امداد و نجات) یکی از عوامل آسیب پذیری پایتخت کشور عزیزمان ایران به حساب می آیند.

۷- تاسیسات شهری فرسوده و توسعه شریانها بدون توجه به ساختار شبکه ای

بدون شک توسعه پایتخت کشور عزیزمان ایران هماهنگ با توسعه شبکه های ابرسانی، برق، گاز و … نبوده هست. رشد سریع پایتخت کشور عزیزمان ایران طی چند سال کوتاه موجب شد تا مسئولین خدمات شهری بصورت موردی نسبت به تقاضای حاصله اقدام کنند. جهت مثال اگر منطقه جدیدی احداث شد بدون توجه به تصویر بزرگ شبکه، بصورت مقطعی به عنوان نمونه با احداث لوله ای این امر پاسخگویی شد غافل از اینکه سیستم شریانهای حیاتی یک شهر بزرگ باید در قالب یک شبکه دیده و توسعه بر اساس افت وخیزهای آن صورت پذیرد، متاسفانه شاید این نخستین باری است که در کشور به این مهم بنده اشاره می کنم! شرایط جریان و مدیریت جریان در داخل یک شبکه پیوسته بسیار متفاوت با وصل کردن چند لوله و انشعاب و زیاد کردن لوله های گاز و… ایستگاه های زیاد کردن یا تقلیل فشار در مناطق تازه است.

این امر بصورت جدی شریانهای حیاتی پایتخت کشور عزیزمان ایران را در وقت زلزله ترساندن می نماید و بدتر از آن غافل بودن از عملکرد شبکه ای است که نزد مسئولان این خدمات، نادیده گرفته شده است هست. از سوی دیگر در قسمت های قدیمتر شهر زیاد این شبکه ها قدیمی، فرسوده و خورده شده است است که اصلا نیازی به زلزله جهت نشت و تخریب ندارد. لذا در وقت زلزله، فرسوده بودن سیستم های حیاتی شهر در مناطق قدیمی و عدم نگاه شبکه ای به توسعه آن، هر دو منطقه قدیمی و تازه شهر را اسیب پذیر خواهد کرد. تبعات بی گازی، بی برقی، و بی آبی و … جهت یک شهر زلزله زده با شرایط تخریب گسترده ساختمانها عملا یک فاجعه خودبه خودی است.

۸- تعدد ارگان های تصمیم گیر

حادثه پلاسکو علی رغم این که منجر به کشته شدن افرادی شد ولی درسی خوبی جهت مسئولین و مردم بود. مسایل گوناگونی در تحلیل عملکرد و مدیریت بحران این ساختمان بیان شد که توجه خاص به تعدد نهادهای تصمیم گیرنده در یک امر راحت را به نمایش گذاشت.

تعداد زیادی ارگان بعد از اتفاق شروع به ملامت دیگر ارگانها جهت دوری از قبول مسئولیت شدند که درست یا غلط به هر حال حاکی از یک بی برنامگی در نهادهای تصمیم گیرنده بود. همانگونه که در کلیه فعالیت های کشور شاهد آن بوده و هستیم در قوانین ما یک هم پوشانی شدید بین ارگانی بصورت سیستماتیک هر لحظه از طرف قانون گذار اعمال شده است هست. به نظر می رسد این امر طی سالیان زیاد هم شده است است و شاید قانون گذار از این اهرم جهت کنترل بهتر کیفیت کارها خواسته بهره ببرد ولی در عمل در مسایل اورژانس بخصوص، این مکانیزم کاملا سیستم را فلج و عملکرد را به حداقل سوق داده هست. جهت همین است که قوانین وقت اضطرار به وسیله کشورها همواره تدوین و بلافاصله در وقت بحران ها شروع به فعالیت می کند. جهت مطالعه زیاد راجع به قوانینی که در حال حاضز در کشور ما فاقد آن هستیم می توان به کتاب “مدیریت بحران زمین لرزه ها در ایران” تالیف سال ١٣٧٦ مراجعه شود.

بدون شک این تعدد ارگان ها و عدم تعریف بسیار دقیق محدوده فعالیت انها یکی از اصولی ترین عوامل آسیب پذیری شهر پایتخت کشور عزیزمان ایران در وقت زلزله هست. توصیه اساسی دیگر اختیارات وقت اضطرار در پایتخت کشور عزیزمان ایران و محدوده فیزیکی آن به شهردار پایتخت کشور عزیزمان ایران است که بنده هم سالها پیش خود به این عنوان اصرار داشتم، ولی حوزه استحفاظی مناطق ٢٢ گانه پایتخت کشور عزیزمان ایران و کمی آن طرفتر که فرمانداری مسئول بحران آن است خود یک معضل سنگین در وقت بحران خواهد بود.

این عنوان باید بصورت کامل دیده شود و گرنه در تداخل امور و مرزبندی های فیزیکی در وقت بحران مسئله دو چندان شاید ده ها برابر خواهد شد و به آسیب پذیری غیر قابل تحمل شهر و حومه منجر خواهد شد. امیدوارم مسئولین این قسمت را دوبار مطالعه بفرمایند!

۹- مدیریت های کوتاه مدت شهری

در کناب مدیریت بحران “… و به حکم ریس جمهور مسیولیت این نهاد به عهده یکی از کارمندان عالی رتبه دولت با سوابق علمی و اجرای مناسب در زمینه حوادث گذاشته شود تا در صورت تغییرات هر چند سال یک بار در دولت، برنامه ریزی متوقف و یا دستخوش تغییرات سیاسی نشود-١٣٧٦” مکتوب هست. متاسفانه در دوران متفاوت بر اساس سیاست های حاکم در دولت ها، افراد در سمت ها جابجا می شوند.

شاید بر اساس آنچه دولت ها جهت آن فعالیت و هزینه کرده اند و بعد از تصاحب آن، توجیهی جهت راه اندازی افراد همسو با خود در مدیریت های متفاوت قابل پذیرش باشد، ولی مدیریت سوانح و بحران از این قانون باید مستثنی باشد. عوض کردن مدیران بحران با هر دولت یا در وقت های کوتاه مدت باعث سستی برنامه ها و گسسته شدن برنامه های طولانی مدت قبلی می شود و عملا تمامی هزینه های اجرا شده، در تغییرات از بین رفته و برنامه های دیگر با مقاصد دیگر بدون توجه به انچه انجام شده است رخ می دهد که این یک بحران درون سازمانی به حساب می آید.

این عنوان بسیار پر اهمیت بوده و نقش بسزای در عملکرد میان مدت و طولانی مدت دارد. در کشورهای پیشرفته به این گونه عمل نمی کنند. عالی ترین افراد را در ابتدا گزینش و سپس به آنها اطمینان و کارها را بطور کامل جهت برنامه ریزی و اجرا به آنها محول می کنند. البته یک سیستم نظارت فرا جناحی و متخصص جهت کنترل و نظارت بر عملکرد تیم مدیریت بحران قرار می دهند.

متاسفانه مدیریت های کوتاه مدت در کشور ما و در زمینه بحرانها خود یک کتاب چند جلدی را می تواند شکل دهد و این امر باعث شده است است که عملا سیستم مدیریت بحران کشور خود عاملی به عوامل آسیب پذیری بیفزاید. افراد ناوارد عملا از مشاوران ضعیفتر از خود بهرمند میشوند که در نتیجه سیکل باطل همچنان ادامه پیدا کرده و پرسشها به قوت خود باقی می مانند. این در جای است که مدیران و مشاوران بحرانها باید از افراد نخبه جامعه که توانای شناسای مسایل و دیدن افق های اینده را در مدیریت بحرانها داشته باشند.

۱۰ – عدم اراده و اعتقاد قلبی به امکان اصلاح در مسئولین

خارجی ها مثلی دارند بر این معنا که اگر باوری است راهی برایش پیدا می شود، حال این مثل در قالب کشور ما عملا کجا قرار می گیرد؟ با توجه به تمامی مواردی که در بند های بالا اشاره شد و بخصوص کوتاه بودن مدیریت ها عملا فقط قسمت اول کم کردن آسیب پذیری که توان تولید درآمد جهت متولیان امور و هم تولید شاخصه های جهت به نمایش گذاشتن تولیدات به عنوان افتخارات دوره مدیریت مطرح می شود. این امر حادث از یک ناباوری جهت کم کردن آسیب پذیری ها و رویارویی با زلزله است که در طول سی سال گذشته عملا بنده کاملا در جلسات متفاوت با آن روبرو بوده ام. روش حاکم در عالی ترین شرایط این بوده که «اگر امد، حالا یک کاری برایش می کنیم!»

این عامل خود به پیچیدگی مسایل عملا دامن زده و خود باعث عدم حرکت به سوی شهری ایمن تر منجر شده است هست. در حالی که کشور مکزیک بعد از زلزله ١٩٨٥ خود با اعتقاد و بهره گیری از یک تیم خبره و خوش ذوق و کار بلد کشور را به جای رساندند که در زلزله چند ماه پیش در همان گستره عملا در رویارویی با زلزله نمره عالی و قابل تحسین دریافت کردند.

یا کشور های دیگر مثل ژاپن، آمریکا، شیلی و بولیوی که با توجه به ساختارهای اقتصادی ثروتمند تا فقیر بسیار از ما بهتر عمل کردند که این افسوسی است که ما از سالهای دهه ٧٠ تا به امروز می خوریم. سالهای طلایی زیادی را در امر شناسای آسیب پذیری و مقابله با آنرا در کشور و پایتخت کشور عزیزمان ایران از دست داده ایم همه مقصریم! خداوند احد با ما در پایتخت کشور عزیزمان ایران تا به امروز مهربان بوده ولی امیدوارم،ان روزی نیاید که می تواند هر لحظه باشد را ببینیم یا بازماندگانمان ببینند که در پایتخت کشور عزیزمان ایران زلزله آمده باشد.

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: isna.ir

دلایل خطرناک بودن زلزله پایتخت کشور عزیزمان ایران چیست؟

واژه های کلیدی: برنامه ریزی | کوتاه مدت | مدیریت | برنامه | سیستم | زلزله | ایران | مدیریت | فعالیت