شاه نعمت الله ولی (نام کامل: سید نورالدین نعمت الله بن محمد بن کمال الدین یحیی کوه بنانی کرمانی) معروف به سید نورالدین شاه نعمت الله ولی ماهانی کرمانی (۷۳۰، ۷۳۱–۸۳۲، ۸۳۴)، شاعر و عارفِ ایرانی بود. سلسله نعمت اللهی منسوب به اوست.

شاه نعمت الله از اقطاب و عرفای سدهٔ هشتم و نهم هجری است که طریقتی تازه در تصوف ایجاد کرد و پیروان سایر طریقت ها را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. او از جمله شعرای تصوف کشور عزیزمان ایران و قطب دراویش نعمت اللهی هست. او در طریقهٔ تصوف مؤسس سلسلهٔ مشهور نعمت اللهی است و در راه طریقت و سیر و سلوک مقامی بلند داشته است.

جلال الدین | کتابخانه | ایرانی | عبدالله | کرمان | ایران | زندگینامه شعرا و دانشمندان

سلسله پیشگویی هایی در یکی از قصاید وی اطراف اوضاع کشور عزیزمان ایران (دوران حکومت جمهوری اسلامی) موجود است که طی هفتصد سال از فوت شاه نعمت الله مورد تحریف بسیار قرار گرفته و ابیات نامربوط فراوانی به آن افزوده شده است هست. این سروده ها به وسیله ژان لو بل فرانسوی از کشور عزیزمان ایران خارج شد و شصت سال پیش منتشر گشت.

ولادت

شاه نعمت الله ولی به سال ۷۳۱ هجری قمری متولد شد. او فرزندِ میر عبدالله ولی از بزرگان عرب بوده هست. نسبتِ او با نوزده نسل از طریق جعفر صادق، نسب به محمد می رسد. تولد او را بعضی در شهر حلب عنوان کرده اند و عده ای از مورخین نیز وی را متولد کوهبنان در کرمان می دانند. از نوادگان او در حال حاضر با نام شاه نعمت اللهی یاد می شود.

زندگینامه شاه نعمت الله ولی

امیر خلیل الله نوه او تولد جدِ خود را روز چهارشنبه چهاردهم ربیع الاول ۷۳۱ دانسته است و اسدالدین نصرالله تولد او را پنجشنبه بیست و دوم رجب ۷۳۰ در قصبهٔ کوهبنان کرمان ذکر کرده اند.

بر اساسِ بعضی منابعِ دیگر، سید نورالدین نعمت الله کرمانی مشهور به شاه نعمت الله ولی، در سال ۷۳۱/۱۳۳۱ از پدری سوری به نام میر عبدالله و مادری ایرانی در حلب به دنیا آمده است.

لازم است ذکر شود که بعضی از محققین نیز طبق نسخه قدیمی کتابخانه ملنی کاپته تاریخ تولد او را ۵۸۰ دانسته اند.

ورود به تصوف

او در سن ۵ سالگی با تصوف و عرفان آشنا شد و پدرش میر عبدالله، او را به مجالس صوفیه می برد. شهر حلب در آن وقت مرکز مکتب وحدت وجودی ابن عربی بود. شاه نعمت الله از این وقت استفاده کرده و در حلب در خدمتِ محیی الدین ابن عربی قرار داده شد و از مکتب و عرفان او بهره برد. شاه نعمت الله جهت پیشرفت در علوم و فراگیری زیاد علوم دینی به شیراز سفر کرد. شهر شیراز در آن وقت از مراکز مهم دروس فقه و مذاهب سنّی بود، اگر چه شاه نعمت الله شیعه بود و شعرهای بسیاری در دیوانش بر این مطلب گواهی می دهد. شاه نعمت الله جهت یافتن مرشد و مراد خود به این سو و آن سو و در خدمت شیوخ و مشایخ زیادی قدم برداشت.

شاه نعمت الله علوم مقدماتی را نزد شیخ رکن الدین شیرازی تحصیل کرده و علم بلاغت را خدمت شیخ شمس الدین مکی و حکمت را نزد سید جلال الدین خوارزمی و اصول و فقه را نزد قاضی عضدالدین ایجی آموخت و چون علوم ظاهری طبع او را قانع نمی کرد سال ها به ریاضت و تصفیه و تزکیه باطن مشغول گردید و در پی مراد به سیر و سفر پرداخت تا سرانجام به مکه مشرف شد و از دست شیخ عبدالله یافعی یکی از عرفای عصر خویش خرقه پوشید و به مراد خویش نایل آمد و دست ارادت بدو داد، چنان که در شعرهای خود که از او یاد کرده است:

شیخ ما در حرم مرح قطب وقت و یگانه عالم

ز دمش مرده می شدی زندهنفسش همچو عیسی مریم

نعمت الله مرید حضرت اوستشیخ عبدالله است او فافهم

شاه نعمت الله، به سیر و سفر در ممالک مصر و حجاز و ترکستان و کشور عزیزمان ایران پرداخت و به نشر عرفان و تصوف همت گمارد. او بیست و چهار ساله بود که در مکه با شیخ عفیف الدین یافعی دیدار کرد. شیخ یافعی از عرفای بزرگ و با عظمت آن دوران به شمار می آمد. شیخ یافعی به سلسله های طریقت شاذلیه و قادریه متصل می شد. شاه نعمت الله هفت سال را با شیخ عارف سپری کرد و از او علوم و دانش های معنوی زیادی آموخت. شاه نعمت الله بعد از آن به مصر رفت و در آنجا به سوی دنیا فرهنگ ایرانی روی آورد. وی در بازگشت به کشور عزیزمان ایران بعد از ازدواج با نوهٔ دختریِ میر حسینی هروی، به سوی کوهبنان کرمان عزیمت کرد و در آنجا به ریاضت طویل المدتی پرداخت که مکان مورد نظر بنام تخت امیر معروف هست. در طول این مدت، افراد بسیاری در نزد او به تحصیل علوم و معارف صوفیه پرداختند واز محضر ایشان کسب فیض نمودند.

سلسله نعمت اللهی، منسوب به شاه نعمت الله ولی از عرفای بزرگ کشور عزیزمان ایران و اسلام است.

درگذشت

وی در سال ۸۳۲ (به روایتی ۸۳۴) در ماهان کرمان درگذشت و شمس الدین ابراهیم بمی، پدر سیدطاهرالدین بمی، عارف نامیِ هم عصر شاه نعمت الله، از بم آمد و بر پیکر شاه ولی نماز خواند. مدتِ زندگانیِ شاه نعمت الله ولی ۱۰۴ سال ذکر شده است است و خود او تا ۹۷ سالگیِ خود را بیان داشته است:

نود و هفت سال عمر خوشیبنده را داد حیّ پاینده

پیکر وی در آرامگاه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان به خاک سپرده شده است است.

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان

اشعار

شاه نعمت الله ولی دارای دیوانی است که مشتمل بر قصاید و غزلیات و ترجیعات و مثنویات و قطعات و دوبیتی ها و رباعیات است که از لحاظ ادبی میانگین به شمار می رود.

کلیات شعرهای وی به تلاش دکتر جواد نوربخش در یازده نوبت در کشور عزیزمان ایران منتشر گردیده هست. در مقدمه کلیات، ۷ نسخه خطی (کتابخانه ملک – شماره ۵۲۹۸؛ کتابخانه مجلس – ش ۱۳۵۴۹؛ کتابخانه مرکزی دانشگاه – ش ۵۱۰۹؛ آستان قدس رضوی -ش ۴۶۷۹؛ خانقاه نعمت اللهی در پایتخت کشور عزیزمان ایران – قرن دهم هجری؛ نسخه آقای روح الامینی ۱۲۶۲ ه‍.ق نسخه آقای ترقی ۹۹۶ ه‍. ق) و یک نسخه چاپ سنگی منابع تصحیح این کلیات ذکر شده است است.

دیوان شعرهای او مشمول بر ۱۵۱۴۲ بیت غزل، قصیده، مثنوی، قطعه، ترکیب بند، مستزاد، رباعی، دوبیتی و مفرد با تصحیح عزیزالله علیزاده در نشر فردوس در پایتخت کشور عزیزمان ایران در سال ۱۳۹۳ در ۱۲۱۶ صفحه انتشار یافته است.

سایر تألیفات

شرح لمعات: مشمول بر یک دیباچه و شرح ۲۷ لمعه از فخرالدین ابراهیم عراقی

رساله های شاه نعمت الله ولی: مجموعه ای از ۹۷ رساله

تأکید بر حضور در اجتماع

از جمله توصیه ها و سفارشهای شاه نعمت الله ولی به مریدان خود این بود که جهت تصفیه دل و تزکیه نفس باید در خدمت خلق باشید و در خدمت به مردم کوتاهی نکنید و در اجتماع حاضر باشید. از همین توصیه می توان استنتاج کرد که او مردم را از رهبانیت و گوشه گیری و بی میلی پرهیز می دهد و به خدمت خلق و حضور در اجتماع دعوت می کند و البته بیان می دارد که دل به دنیا و مادیات آن نبندید و خود را جهت سفر آخرت آماده کنید:

ذکر حق ای یار من بسیار کنگر توانی کار کن در کار کن

اهتمام به کار کردن

عبدالرزاق کرمانی در بیان اعتقاد شاه نعمت الله به کشاورزی می نویسد: «آن حضرت میل تمام به اقسام زراعت داشتند» و خود هر از گاهی به کار زراعت می پرداختند. بر خلاف بسیاری از سران مذهبی دنیاگریز در فرقه های دیگر، شاه ولی برحضور در اجتماع مشغول شدن به کار و دوری از تنبلی تأکید داشت. البته این صرفاً یک دستور اخلاقی نبود بلکه این خود بخشی از برنامه های او جهت پرورش معنوی مریدان خود بود.

در کربلا

یکی از مناطقی که شاه نعمت الله ولی جهت ریاضت خویش گزینش نموده بود کربلا هست. وی گاهی اربعین های ریاضتی خود را در حرم حسین بن علی انجام می داد. مثلاً در اواخر قرن هشتم یک اعتکاف اربعینی در حرم حسین در کنار قتلگاه داشت و شبها را به عبادت و روزها را به روزه می گذراند.

آثار

از آثار وی علاوه بر دیوان شعر باید به این موارد اشاره نمود: «نصیحت ملوک» و «نکات صغیر» و «شرح گلشن راز» و «معرفت نفس» و «مهدیة» و «برزخیة» و «أمانت» و «شرح فاتحة» و «شرح اخلاص» و «منهاج المسلمین» و «هدایت» و «مکاشفة» و «فیوضات» وغیرها.

نسخه خطی شعرهای و پیشگویی های شاه نعمت الله ولی

شاه ولی و کشف سیارات منظومه شمسی به ترتیب

مدارک نشان می دهد که در وقت شاه نعمت الله ولی از شاعران و منجمان ایرانی (۱۳۳۰–۱۴۳۱ میلادی) به ترتیب سیاره ها در منظومه شمسی آگاه بوده است که می توان به بیت زیر از شعرهای شاه نعمت الله اشاره کرد: چون زحل بعد مشتری، مریخ و آنگه آفتاب / باز زهره با عطارد ماه خوش سیما بود. در اینجا شاعر ترتیب زحل، مشتری، مریخ، زمین (سیاره آفتاب)، زهره و عطارد را به درستی اشاره کرده است.

شاه ولی و حافظ

گویند روزی شاه ولی سنگ پاره یی از زمین برداشته و به درویشی داد و فرمود که این سنگ را نزد جوهری برده و بپرس که قیمت این سنگ چنداست؟ چون قیمت معلوم کنی از جوهری گرفته آن را باز آور و چون درویش آن سنگ را به نظر جوهری بُرد، جوهری پاره ای لعل دید که در عمرِ خود مثل آن لعل ندیده بود. قیمت آن لعل را هزار درم گفت. درویش سنگ را بازگرفته به خدمت شاه بازآورد. آن حضرت فرمود تا آن سنگِ لعل شده است را صلایه نمود شربت ساخت و هر درویشی را قطره یی چشانید و فرمود:

ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم صد درد را به گوشهٔ چشمی دوا کنیم

درحبسِ صورتیم و چنین شاد و خرّمیمبنگر که در سراچهٔ معنی چه ها کنیم

رندانِ لاابالی و مستانِ سرخوشیم هشیار را به مجلسِ خود کی رها کنیم

موجِ محیط و گوهرِ دریای عزتیم ما میل دل به آب و گِل، آخر آیا کنیم

در دیده رویِ ساقی و در دست جامِ میباری بگو که گوش به عاقل آیا کنیم

ما را نَفَس چو از دمِ علاقه است لاجرمبیگانه را به یک نفسی آشنا کنیم

از خود برآ و در صفِ اصحابِ ما خرام تا سیدانه روی دلت با خدا کنیم

این شرح کرامات و این شعرهای منتشر می شد و حافظ نیز آنرا شنید. حافظ که مردی دانشمند و عارفی پاک نهاد بود این غزل کنایه آمیز را ساخت و پرداخت:

آنانکه خاک را به نظر کیمیا کنندآیا بود که گوشهٔ چشمی به ما کنند؟

دردم نهفته بِه ز طبیبانِ مدّعی باشد که از خزانهٔ غیبم دوا کنند

منبع : fa.wikipedia.org